De Fietsersbond vindt dat fietsers veilig moeten kunnen fietsen. Daarvoor is goede infrastructuur, lagere snelheid van het autoverkeer en veilig gedrag in het verkeer nodig. Helaas zien we de laatste jaren een stijging van het aantal fietsongevallen en fietsdoden in Nederland. Daarom blijven we als Fietsersbond onvermoeibaar strijden voor nog meer fietsveiligheid.
Ook overheden vinden fietsveiligheid belangrijk en komen geregeld met actieplannen, beleidsdocumenten en bewustwordingscampagnes. Hierin wordt steeds vaker geopperd dat Nederlanders misschien maar eens een fietshelm moeten gaan dragen, al dan niet verplicht. Mensen moeten zich volgens deze plannen immers beschermen tegen ieder onheil, ook al is het risico nog zo klein. Bijkomend voordeel: het is voor de beleidsmakers geen dure maatregel: fietsers kopen de helm tenslotte zelf.
Veilig gevoel?
De Fietsersbond is niet tegen het dragen van een fietshelm. Als je je zeker voelt, dan fiets je veiliger. Het kan verstandig zijn om een helm op te zetten in situaties met een verhoogd risico, bijvoorbeeld voor senioren op een e-bike. Helaas is inmiddels meermaals gebleken dat mensen dwingen om een helm op te zetten ook een averechts effect heeft. Mensen gaan minder fietsen.
Fietsen wordt door een helmplicht meer ervaren als een gevaarlijke bezigheid, iets waar je bang voor moet zijn. Met de fiets op pad wordt ook ingewikkelder. Wat doe je immers met die helm als je hem niet op hebt? En wat doe je als je de helm vergeet of als hij gestolen wordt? Allemaal factoren – al dan niet terecht – die het kiezen voor de fiets minder makkelijk maken.
Onderzoek: minder fietsen
In diverse landen blijkt dat mensen in landen met een helmplicht veel minder snel en minder vaak de fiets pakken. Ze gaan in plaats daarvan wandelen, maar vooral met het openbaar vervoer, met de auto of ze blijven thuis. Ook een recent Nederlands onderzoek (2021) wijst uit dat Nederlanders verwachten veel minder te gaan fietsen bij een helmplicht.
Deze ontwikkelingen hebben in totaal een negatief effect, zowel op het fietsgebruik als de op de volksgezondheid. Nu is fietsen geen doel op zich, maar voor een maatregel die de volksgezondheid juist moet vergroten is dit toch een ongewenst neveneffect. De Fietsersbond verwacht dat een helmplicht leidt tot minder fietsen (uitwijkgedrag naar de auto) en daarmee tot grote gezondheidsnadelen door minder bewegen.
Helpt het?
Een fietshelm kan een deel van de dodelijke slachtoffers en hersenletsel voorkomen. Maar het dragen van een helm is het sluitstuk in de aanpak van verkeersonveiligheid voor fietsers en het voorkomt geen ongevallen.
Natuurlijk kun je beargumenteren dat dit een offer is dat we moeten brengen om tot nul verkeersslachtoffers te komen. Minder, maar veiliger fietsen, is dat dan niet een idee? De Fietsersbond zet daar zijn vraagtekens bij. Fietsveiligheid bestaat namelijk voor een groot deel uit safety in numbers: het is zo veilig in Nederland omdat er zoveel gefietst wordt. Dat zorgt voor goed onderhouden fietsroutes, automobilisten die rekening houden met de fiets en een groot gevoel van veiligheid. Een afnemende hoeveelheid fietsers zou wel eens kunnen leiden tot onveiliger fietsen.
Daarnaast is de vraag of de helm nu de meest ideale maatregel is. Helmen beschermen namelijk tegen een zeer specifiek soort ongeval: een botsing van het hoofd met een relatief lage snelheid. In totaal wordt bij 13% van het aantal ernstige ongevallen hersenletsel geconstateerd.
Wat dan wel?
Door eerst energie te steken in andere maatregelen, bijvoorbeeld veiliger infrastructuur, lagere snelheden voor auto’s en betere fietslessen, voorkom je ook andere ongevallen. Je pakt de oorzaak aan in plaats van het gevolg.
Meer onderzoek en advies
De Fietsersbond pleit tegen een helmplicht voor fietsers. Maar er is volgens de Fietsersbond wel meer onderzoek nodig naar de effectiviteit van helmen, toegepast op de Nederlandse situatie: dat geldt voor zowel dodelijke slachtoffers als zwaargewonden.
Het is de rol van de Fietsersbond fietsers van goede (consumenten) informatie, onderzoeken en advies te voorzien. Zo kan iedere fietser zelf een afgewogen keuze maken. Ook geeft de Fietsersbond tips en adviezen voor consumenten die een helm willen kopen, zoals deze tips voor de aanschaf van een fietshelm.