vennbahn, fietsen over oude spoorlijnen

Het nieuwe fietsen over oude spoorbanen

De opkomst van de auto betekende in veel Europese landen het einde van de regionale spoorlijntjes. Inmiddels trekken de oude lijnen nieuw verkeer: fietsers. Spoorliefhebber Kees Volkers selecteerde de beste fietsspoorlijnen.

Oude spoorlijnen en kanalen vormen in veel landen de ruggengraat van het snel groeiende nationale fietsnetwerk. De nieuwe fietspaden worden greenways, vias verdes  of voies lentes genoemd, ze staan voor ‘groen’ en ‘slow’ en zijn in korte tijd zeer populair geworden. Ze hebben vergeten regio’s weer op de kaart gezet en staan uitgebreid beschreven op fraaie websites. Er is zelfs een tweejaarlijkse European Greenways Award voor de beste en mooiste fietsroutes.
Aan Nederland lijkt dit allemaal een beetje voorbij te gaan. Misschien is het de wet van de remmende voorsprong die ons parten speelt. Maar in het buitenland is fietsen op oude spoorbanen en over oude jaagpaden langs kanalen een wijdverbreid fenomeen. Erg geschikt voor de zomervakantie: weinig hoogteverschil en schilderachtige landschappen.

vennbahn, fietsen over oude spoorlijnen

Wallonië: Voies lentes

 Bijna twintig jaar geleden begonnen de Walen met een investeringsprogramma om van in onbruik geraakte spoorlijnen en jaagpaden een netwerk van autovrije fiets- en wandelpaden te maken: het Réseau Autonome Voies Lentes (RAVeL).
Het netwerk van voies lentes (langzame wegen) omvat inmiddels meer dan 1.000 kilometer. Hiermee is een gebied als de Ardennen ontsloten voor een totaal andere fietsersgroep. Naast de sportfietsers, die hier juist naar toe komen voor de klimmetjes en de kuitenbijters, kunnen ook de mensen die lekker willen toeren zonder grote hoogteverschillen hier goed terecht. Op de cartes interactives van RAVeL kun je inzoomen op elk willekeurig traject.
Een hele mooie route, dichtbij de Nederlandse grens, is RAVeL L38, over het oude lijntje van Luik naar de zinkmijnen van Plombières. De smalspoorlijn kwam in 1895 gereed, maar nu ligt er een fietspad. In het begin is het even klimmen om uit het Maasdal te komen, maar daarna peddel je zo’n 35 kilometer lang door het prachtige Land van Herve, over een bochtige tracé langs oude dorpjes en stationnetjes. De voie lente eindigt bij het station van Hombourg, dat nu een restaurant is. Ooit waren er plannen om hier een klein spoorwegmuseum in te richten, maar het materieel staat schilderachtig weg te roesten op de restanten van het emplacement.
RAVeL L109, in het land van Henegouwen, loopt van Thuin naar Chimay, dicht tegen de Franse grens. De spoorlijn, die in 1882 werd aangelegd, heeft tot 1971 dienst gedaan. Nu ligt hier een vrij liggend fietspad, dat 45 kilometer lang door het tragisch verstilde landschap loopt dat Pascal Verbeke beschrijft in zijn bestseller ‘Grand Central Belge’. In Chimay kun je de fietstocht besluiten met een bezoek aan de Abbaye de Notre Dame de Scourmont, om je te laven aan het aldaar gebrouwen trappistenbier.
Een bijzondere voie lente is de oude Vennbahn, een voormalige spoorlijn die door drie landen loopt: van het Duitse Aken via Monschau en het Duitssprekende deel van België naar Troisvierges in Luxemburg. Het tracé telt onder meer diverse tunnels.


Frankrijk: Voies vertes

 Fietsroutes over oude spoorlijnen zijn in heel Frankrijk te vinden.  Maar in het westen zijn ze bijzonder goed vertegenwoordigd, zoals de Voie Verte Mauron Questembert (53 kilometer door het weerbarstige Bretagne), of de Voie Verte de Condé-sur-Huisne à Alençon (Normandië, 67 kilometer) die weer een onderdeel vormt van de Véloroute van Parijs naar Mont St. Michel.
Aan de voet van de Pyreneeën ligt de Voie Verte Foix-Saint Girons, een gloednieuwe fietsroute door lieflijke valleien inclusief tunnels en viaducten. En wie in de buurt van Annecy verblijft, kan de Promenade cyclable de lac d’Annecy eens proberen: une des plus panoramiques et plus scéniques de France.
Frankrijk heeft ambitieuze plannen. Het uiteindelijke doel is een nationaal netwerk van routes cyclables met een totale lengte van zo’n 26.500 kilometer. De teller staat nu op 10.000 kilometer. De Fransen maken onderscheid tussen voies vertes en véloroutes. Voies vertes zijn vrij liggende fietspaden (routes en site propre), de véloroutes maken ook gebruik van bestaande (verkeersluwe) wegen. De voies vertes zijn in de meerderheid en zijn vrijwel allemaal aangelegd op voormalige spoorlijnen (voies ferrées) en oude jaagpaden (chemins de halage). De organisatie achter het netwerk is de Association Française pour le développement des Véloroutes et Voies Vertes, meestal gepresenteerd als ‘AF3V’. Op de website (www.af3v.org) zijn alle trajecten met behulp van de carte interactive aan te klikken.
Maar ‘la plus plus’ is wellicht de Voie Verte du Bourgogne du Sud: ‘La star de voies vertes en France’. Deze 55 kilometer lange route volgt de oude spoorlijn van Chalon-sur-Saône via Cluny naar Mâcon. Ze voert door een arcadisch landschap met romaanse bouwkunst, kastelen, wijngaarden en groen omzoomde akkers. Daarnaast worden vooral de eindeloze mogelijkheden om onderweg lekker te eten geroemd. Voor deze voie verte is een sterke geest belangrijker dan wielrennerskuiten. Onderweg kom je onder meer door de 1,6 kilometer lange tunnel van Bois Clair, de langste tunnel van alle voies vertes in Frankrijk.

Duitsland: Bahntrassenradwege

Duitsland kent al meer dan 600 (!) fietsroutes op verlaten spoorbanen (Bahntrassenradwege), met een totale lengte van meer dan 4.400 kilometer. ‘Bahntrassenradeln’ is in Duitsland inmiddels een geaccepteerd werkwoord. De site bahntrassenradeln.de van Dr. Achim Bartoscheck vermeldt alle routes, inclusief kaarten, beschrijvingen, foto’s, data en andere verwijzingen. De routes zijn ook gewaardeerd: dertig Bahntrassenradwege hebben de hoogste waardering gekregen: vier fietsjes. Bahntrassenradeln.de is zeer uitgebreid en ook goed te gebruiken voor informatie over andere landen, inclusief Nederland.

De langste route in de topcategorie is de Vulkan-Radweg, zo’n 94 kilometer. Het fietspad volgt het tracé van de voormalige Oberwaldbahn, in het gebied van de Vogelsberg ten noordoosten van Frankfurt am Main. ‘Bahntrassenradeln par excellence’ meldt de website in goed Duits, niet alleen vanwege het prachtige landschap, maar ook vanwege de goede voorzieningen voor de fietser, zoals de Radbus die fietsers en fiets onderweg kan afzetten of oppikken.
Een wat kortere, maar spectaculaire route is de Fritz Wunderlich Radweg. Deze 24 km lange route – eveneens vier fietsjes – is genoemd naar Fritz Wunderlich, de mateloos populaire Duitse operazanger die in deze streek (Rheinland Pfalz, ten zuidoosten van Trier) was geboren. Voor operahaters: laat je hierdoor niet misleiden, want de route tussen Freisen en Altenglahn loopt door een prachtig landschap en voert onder meer over een paar spectaculaire viaducten en door twee tunnels.
Ook dicht bij Nederland is de Ostfriesland Wander- und Radweg. Het 69 kilometer lange pad is gewaardeerd met drie fietsjes en begint bij Leer, vlak over de Groningse grens. Het fietspad volgt het tracé van een oude smalspoorweg tot aan de Waddenzeekust. De route is vlak, maar loopt door een aantrekkelijk ruraal landschap. Het is geen gelikte route, met soms onverharde stukken, maar dat heeft juist zijn charme.

Spanje: Vias Verdes 

Spanje kon bogen op 7.600 kilometer aan overwoekerde en verlaten spoorlijntjes. In 1993 besloot het Ministerie van Publieke Werken, Transport en Milieu er vias verdes van te maken. Tot op heden hebben de spoorwegmaatschappijen en lokale overheden 1.900 kilometer spoorlijn omgetoverd tot fietspad. Om de wereld op het bestaan van de vias verdes te wijzen heeft het ministerie een werkelijk uitstekende site laten maken: www.viasverdes.com (met een Spaanse en Engelse versie). Op een interactieve kaart kun je trajecten aanklikken, waarna je alle denkbare informatie kunt oproepen.

De langste via verde van Spanje is de Via Verde Ojos Negros die door het achterland van Valencia kronkelt. Het pad volgt een oude mijnspoorweg van bijna 160 kilometer lang. De smalspoorweg werd kort na 1900 aangelegd tussen Teruel in het binnenland en de havenplaats Sagunt. Het is een spectaculaire route door de ruige Spaanse hoogvlakte, vol tunnels en viaducten. Met name de passage van een diepe kloof bij Albentosa spreekt tot de verbeelding. De oude mijnspoorweg loopt op verschillende punten parallel aan de nog bestaande spoorlijn van Valencia naar Zaragoza. Dat is erg handig als je maar een deel van de via verde wilt fietsen, want dan kan je je fiets op de trein zetten en in- of uitstappen op een van de tussenliggende stations.

Fiets in de trein? Veilige fietsroutes?

De Fietsersbond strijdt voor jouw belangen: mooie en veilige fietsroutes en meer plek voor fietsen in de trein. Help je mee?

Ja, ik word lid!

Nog ruiger is de Via Verde de la Sierra op een voormalige spoorlijn in een bergachtige streek tussen Sevilla en Malaga, waar hoog boven je de berggieren rondcirkelen. De fietsroute tussen Puerto Serrano en Olivera is 36 kilometer lang en telt diverse viaducten en dertig tunnels. Dat haalt geen enkele andere fietsroute in Europa. Sommige sites waarschuwen voor gladheid door modderige wegen en water lekkende tunnels, maar dat maakt het wel zo avontuurlijk.

Britse eilanden: rail-trails and greenways

Groot-Brittannië, waar de industriële revolutie begon, is een land met een grote dichtheid aan stilgelegde spoorwegen en kanalen. De transformatie van spoortracés en jaagpaden tot off road cycling tracks wordt sinds 2001 gecoördineerd door Sustrans (Sustainable Transport Charity), een private organisatie die alternatieven voor het autogebruik stimuleert. In het van oorsprong weinig fietsvriendelijke Brittannia is inmiddels een National Cycle Network gerealiseerd, dat zo’n 25.000 kilometer telt.
De meeste van deze rail trails liggen in het zuiden van Engeland. Populaire trajecten zijn de Cuckoo Trail in Kent (17 kilometer), de Camel Trail in Cornwall (27 kilometer langs dal en estuarium van de rivier de Camel) en de Bristol and Bath Railway Path (24 kilometer). Deze routes liggen in drukbezochte gebieden en zijn veelal gegarandeerd veilig en family friendly. Iets uitdagender is de Devon Coast tot Coast Trail, een route van 160 kilometer tussen Ilfracombe aan de noordkust van Devon en Plymouth aan de zuidkust. De route is driekwart off road aangelegd op oude spoorlijnen en voert door stunning countryside.
In het puntje van Cornwall kan je ook coast to coast gaan via de 23 kilometer lange Mineral Tramway Trail. Dit is een oud smalspoor dat de koper- en zinkmijnen van Cornwall verbond met de havens van Devoran (Atlantische Oceaan) en Portreath (Ierse Zee).
Ook buiten Engeland liggen fraaie Rail Trails die minder druk en toeristisch zijn. In Schotland volgt de Dava Way 38 kilometer van de voormalige Highland Railway tussen Forres en Grantown-on-Spey. De spoorlijn werd in 1863 aangelegd en in 1965 gesloten. Het is geen gelikte route, je rijdt hier op de baanverharding door een ruig landschap, langs oude stationnetjes over bruggetjes en het fraaie Divie Viaduct. De Dava Way staat bekend als een van de beste off road cycling routes van Schotland. Een hybridefiets wordt aangeraden.
Rustiek peddelen gaat beter over de 42 kilometer lange Great Western Greenway in Ierland. De route loopt over het tracé van een in 1890 aangelegde en in 1937 weer gesloten spoorlijn van Westport naar Achill in county Mayo, met breathtaking views over Clew Bay. Let wel op hoe de wind staat. De Ierse greenway won vorig jaar in Portugal een eerste prijs bij de uitreiking van de 6th European Greenways Award!


Nederland: fietspaden op oude spoorlijnen

 En Nederland? Ook wij kennen fietspaden op oude spoorlijnen, maar die komen niet voort uit een nationaal programma. Ons fietspadennetwerk was altijd al zeer uitgebreid en het ontbreken van reliëf maakt spoorlijnen niet extra aantrekkelijk voor het aanleggen van fietspaden. Wij hebben in Nederland eigenlijk maar enkele langere fietspaden op oude spoorlijnen. De langste en fraaiste is de oude Baronnenlijn (36 kilometer) tussen Apeldoorn en Hattem. Een goede tweede is het Bels Lijntje tussen Tilburg en Baarle Nassau (22 kilometer). Daarnaast zijn er enkele langere stukken op de voormalige Halve Zolenlijn in de Langstraat en op oude spoorlijnen rond Winterswijk. Voor de rest gaat het om kortere, veelal fragmentarische stukjes. In plaats van de voies lentes zetten wij Hollanders nu vooral in op de voie vite, ofwel de ‘fietssnelweg’. Dat past waarschijnlijk beter bij onze calvinistische volksaard: die voies lentes zijn ons te mediterraan, wij steken liever geld in fietspaden die ervoor zorgen dat we op tijd op kantoor zijn.

Tekst is van omgevingshistoricus Kees Volkers

Foto’s: Kees Volkers, Victor Lansink en Creative Commons.