Verrassend waterrijk

Je moet even door het drukke Eerbeek om deze route te rijden. Daarna kun je herademen op het fietspad langs het Apeldoorns Kanaal. Dikke eiken wijzen ons de weg. Dat kanaal heeft deze zomer weer een actueel tintje gekregen door de lage waterstanden. In de 19e eeuw kende men die ook en werd dit kanaal gegraven als alternatief voor wanneer de IJssel onbevaarbaar was. Je zou verwachten dat ook tijdens deze droge zomer van die knorrende vrachtboten onze fietsrit zouden opsieren, maar dat is dus niet zo. In 1972 werd het definitief voor de scheepvaart gesloten.

Linksaf, de brug over. We zien het water schitteren in de zon. Dag kanaal, tot straks. Een lange en vooral rechte weg ligt voor ons, met hier en daar een huis. Net voordat we een beetje indutten, sturen we het plaatsje Brummen in. Eerst het station en dan een majestueus landhuis. Een bankje met uitzicht op Landgoed Klein Engelenburg is ons domein het komende half uurtje met een broodje en een thermoskan thee. In de lommerrijke omgeving zitten wat ouderen op het terras van het huis. Even googlen en het blijkt een zorgwoning te zijn, je moet geld als water verdienen om hier te kunnen wonen. Nog een hap in het broodje en een slok thee en we trappen weer verder. Met een lange weg voor ons die net zoals zojuist oneindig lijkt. Toch staan we uiteindelijk weer aan het water, het vertrouwde Apeldoorns Kanaal. De brug over en het gevoel zegt dat het nu leuk gaat worden.

We staan op een fraaie beukenlaan en maken nu gebruik van die schaduw op deze warme dag. Een informatiebordje bij weer een groot landhuis, dit keer Bethesda op Landgoed Laag-Soeren. Pieter Jut van Breukelerveld, de eigenaar van destijds had jicht en kwam in contact met een natuurgenezer die hydrotherapie toepaste. Hij genas en wilde die genezing met anderen delen. Er was water genoeg in deze regio, dankzij de vele sprengen. Met name mindergefortuneerden wilde hij de genezende koudwaterkuur aanbieden. Het benodigde water bracht hij met een 1365 meter lange pijp van de sprengen naar het landgoed. Ondanks Juts nobele doelstelling om het badhuis toegankelijk te maken voor minderbedeelden betaalde men rond 1900 het equivalent van een arbeiders-jaarsalaris voor een zesweekse kuur. Het doet ons aan de prijzige zorginstelling in Brummen denken.

Jut was niet de eerste die brood zag in water op de Veluwe. De mensen hier maakten al vroeg gebruik van ingenieus watermanagement. Kilometerslange kanaaltjes met constant stromend water werden aangelegd met dijken en leem. Dat zijn dus die sprengenbeken of sprengen. Er werd gebruikgemaakt van het verval van tientallen meters, want het is hier best pittig klimmen en dalen. Deze heuvels zijn 150.000 jaar geleden ontstaan. We kijken naar boven, de lucht is strakblauw. Mocht er vandaag toch nog een druppel regen vallen, dan doet deze er 100 jaar over om ergens onderaan de heuvel te ontsnappen. Want de Veluwe is bedekt met een 60 meter dikke laag zand met kleilagen eronder, dat is een lang proces voordat het erdoorheen gesijpeld is. En dat geldt dus ook voor onze zweetdruppels, die verdwijnen een eeuw lang in de grond.

Paarse heide, ook dit jaar kleurt het hier. We zijn niet de enigen die hier fietsen om kleur te zien, de smalle fietspaden hebben een zanderige berm waar de wielen vaak in terecht komen. We volgen nu de Vrijenbergspreng en komen bij de eerste waterval op de route. De kleine is de eerste en dan volgt de grote Loenense Waterval. Ze zijn door de mens aangelegd, om het water in het Apeldoorns Kanaal op peil te houden. We stoppen even, want een waterval in Nederland is best bijzonder. Druppels kletteren, het water kolkt en klatert. Even met de voeten erin, het verlangen is onweerstaanbaar voordat de trappers weer rondgaan.

Daar is hij weer, het Apeldoorns Kanaal. Nog steeds even lommerrijk, de Middelste Molen waar we stoppen is een mooie afsluiter vandaag. Lang geleden was hij met velen aan het werk, de ene na de andere watermolen schoot uit de grond. In 1740 was het hoogtepunt; de Veluwe telde toen 168 molens. Bijna elke molen is gesloopt, net als de bijbehorende papierproductie. Maar niet allemaal gelukkig. Gids Gert van Harten van deze papierfabriek heet ons welkom. Het geluid van de oude machine is van buitenaf al hoorbaar. Het rad draait. Het water van de 9 kilometer lange Loenense Beek zorgt voor de aandrijving dankzij een verval van 30 meter. Onbewust denken we aan de lange reis die het water al heeft afgelegd.

Bankbiljetten en olifantenpoep, wat zijn de overeenkomsten? Geld stinkt niet, olifantenpoep evenmin, en beide worden in deze molen gebruikt als grondstof voor papier. En daarvan ruik je niets wanneer je zo’n velletje in handen houdt. Die poep van olifanten komt uit de dierentuin van Arnhem. Het papiergeld is afkomstig van de Nederlandsche Bank. Versleten geld is het, dat is versnipperd voordat het naar de molen werd gebracht. Met een scherpe blik kun je de eurotekens nog herkennen. Papier maken met oude jeans, asperges, lijnzaad en riet kan trouwens ook in deze molen. ‘Zolang er maar vezels in zitten’, vertelt de gids in dit werkend museum waar hij ook zelf de handen uit de mouwen steekt. Hij schept het papier ter plekke, eventueel met een watermerk erin. Het oude ambacht oogt kunstig. We volgden eerder de weg van het water, nu reizen we mee met het papier door de oude werkplaats. Na het bad wordt het papier geperst, zo’n vijf meter per minuut gaat erdoorheen. ‘Dat is inderdaad langzaam. Maar zo gaan alle vezels alle kanten op liggen. Dat maakt het papier steviger’, verduidelijkt de gids. Sinds 1622 wordt hier papier gemaakt, dat is dus een lustrum. We krijgen een paar vellen papier mee waarin poep en geld zijn verwerkt. Met deze bagage staan we even later weer in Eerbeek. Zoveel waterrijke verhalen, dat verwacht je niet na een fietstocht op de Veluwe.