Het aantal fietsongelukken blijft stijgen. Wat is er aan de hand?

Vergrijzing
Bijna driekwart van alle fietsdoden en bijna de helft van de ernstig gewonde fietsers is ouder dan 60 jaar. ‘Er is een dubbele vergrijzing aan de gang: meer ouderen en de ouderen die er zijn, fietsen vaker’, zegt Marjolein Boele, onderzoeker bij de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), gespecialiseerd in onderzoek naar oudere fietsers. Oudere fietsers lopen een hoger risico: het overlijdensrisico voor fietsende 80­-plussers is ongeveer vijftig keer zo hoog als het risico van fietsers jonger dan 60 jaar. Het is ook niet gek, de spiermassa neemt af bij het ouder worden. Je valt zeg maar eerder rechtstreeks op je botten. Als je tegen een stoeprand rijdt en valt, breek je sneller iets.’
Kamminga van de Fietsersbond: ‘De effecten van vergrijzing zien we ook op andere terreinen, zo overlijden per jaar 4000 mensen door valongevallen.’

Auto’s
Het zou ook al heel veel schelen als fietsers geen auto’s zouden tegenkomen. Bij bijna de helft van alle ongelukken waar fietsers omkomen, is een auto betrokken. ‘Ook bij de gewonde fietsers speelt de auto een grote rol’, zegt Jaap Kamminga, hoofd Beleid van de Fietsersbond. ‘Ruim een derde van de gewonden is na een ongeval met een auto. De meeste fietsers raken gewond door een eenzijdig ongeval. Dat komt door de infrastructuur- denk aan paaltjes of een slecht wegdek – of verminderde fietsvaardigheid. Of een combinatie van beide factoren.’

We weten niet zo goed hoeveel fietsers (ernstig) gewond raken in het verkeer. En ook niet waar de ongelukken gebeurd zijn. Het ministerie van IenW gaat voor 2019 uit van 19.000 gewonden op basis van politiegegevens. Maar niet bij alle ongelukken komen agenten kijken. De provincies Utrecht en Friesland concentreren zich daarom op gegevens van de spoedeisende hulp ​(SEH) ​van ziekenhuizen ​en ambulancediensten. VeiligheidNL (het kenniscentrum voor letselpreventie) heeft op basis van die cijfers een berekening gemaakt voor heel Nederland en komt zo tot 80.000 gewonden van wie 50.000 ernstig. Bron: Drie keer meer fietsers ernstig gewond dan gedacht: 50.000 in 2019 | Trouw

‘Maar eigenlijk weten we nog steeds niet goed hoeveel fietsers er gewond raken’, zegt Jaap Kamminga van de Fietsersbond. ‘Niet alle gewonde fietsers komen in het ziekenhuis. En niet alle gewonde fietsers die in het ziekenhuis komen, worden geregistreerd als fietsgewonde. We weten wel zeker dat de werkelijke aantallen nog hoger zullen zijn. Dat is niets nieuws, dat was al heel lang zo. Maar we registreren de ongevallen nu beter. Wel is aannemelijk dat een deel van deze stijging komt door de vergrijzing en het toegenomen fietsgebruik.’

Helaas niet. De trend is nogal negatief. Onderzoekers van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) gaan er in een toekomstverkenning (tot 2040) vanuit dat het aantal eenzijdige fietsongevallen (dus een ongeluk zonder een auto) alleen maar zal toenemen. De onderzoekers verwachten dat het aantal ernstig verkeersgewonden zal stijgen – afhankelijk van de ernst van de verwondingen – met 80 tot 100 procent. Lees meer hierover op de swov.nl.
Kamminga van de Fietsersbond: ‘Dit is een wat negatieve analyse op basis van beperkte data. Maar zeker is dat het aantal ongevallen nog wel zal stijgen doordat Nederland vergrijst en meer gaat fietsen. Interessanter is het om te kijken of het ons gaat lukken om het risico voor de oudere groep fietsers omlaag te krijgen. Zodat zij naast meer ook veiliger kunnen fietsen.’

De stijging komt aan de ene kant simpelweg door een verwachte toename van de mobiliteit. We gaan dus meer fietsen. En omdat de vergrijzing toeneemt, zal ook het aantal oudere fietsers groeien. En volgens de SWOV-onderzoekers lopen 65-plussers een relatief hoog risico in vergelijking met jongere fietsers. En binnen de oudere groep fietsers lopen de 80-plussers een nog hoger risico.

‘Er is geen onderzoek waaruit blijkt dat mensen op een elektrische fiets meer ongelukken hebben’, zegt Boele van de SWOV. Wat wel bekend is, is dat mensen op een elektrische fiets bij een ongeval ernstiger letsels hebben. Dat is onderzoek van een paar jaar geleden, door  traumachirurg Jeroen Poos. Een andere factor is dat mensen op een elektrische fiets vaak langere afstanden afleggen. Daarmee is, wat dan in het Engels heet, de exposure groter. De periode die ze doorbrengen in een situatie waar dingen kunnen gebeuren, is langer.’

‘Ouderen hebben op een elektrische fiets niet meer ongelukken dan op een gewone fiets’, zegt Kamminga van de Fietsersbond. ‘Maar het hangt er maar van af wat je bekijkt: meer gevaar op wat? Op gezond blijven, zeker. Op fietsongevallen naarmate ze meer gaan fietsen ook.’

Kamminga: ‘De meest voorkomende verwondingen zijn breuken. Hoofdletsel is zo ongeveer bij 1 op de 10 gevallen een probleem. Voor een goed overzicht van letselverdeling, ook naar leeftijdsgroepen kijk op veiligheid.nl. Met daarin niet alleen de resultaten van Oost-Nederland, maar ook de vergelijking met geheel Nederland.’

Daarvoor is geen bewijs. Wel is duidelijk dat fietsen in een groep de risico’s flink vergroot. Bij race- en toerfietsers gebeurt bijna 70% van de ongevallen tijdens het fietsen in een groep. Het veiligste is het om alleen te gaan wielrennen. Lees meer hierover op Platform Veilig Fietsen.