De winter leent zich wat minder voor recreatieve fietstochtjes. Dit jaargetijde is volgens conservator Reinder Storm bij uitstek geschikt voor ‘een historisch-cartografische expeditie door Nederland vanuit de leunstoel’.
Reinder Storm is conservator cartografie, geografie en reizen bij het Allard Pierson (museum en kennisinstituut). Voor de Fietsersbond bespreekt hij oude fietskaarten:
In de Historische fietsatlas van J.F.G. Eberhardt is het bekende fietsknooppuntennetwerk geprojecteerd op de grote, losse kaarten uit de 19de eeuwse ‘Topographischen atlas van het koningrijk der Nederlanden’, schaal 1 : 50.000. De ondertitel luidt: ‘Topografie anno 1868, fietsknooppunten anno nu’. Wie met dit boek bij de hand uit fietsen gaat oriënteert zich dus op het moderne fietsknooppuntennetwerk, en kan zich op basis van de onderliggende kaarten van ruim anderhalve eeuw oud een goed beeld vormen van de omgeving en het landschap uit die ver voorbije tijd. Het is boeiend om te zien hoe ingrijpend op sommige plaatsen het landschap is veranderd. Extra leuk zijn natuurlijk de fietsknooppunten die zijn geprojecteerd op plekken waar toen nog helemaal geen land was, zoals de Flevopolders of ‘De meer’, het water ten zuiden van het eiland Wieringen, dat werd drooggemaakt in 1930.
Nederland in zakformaat
Een interessant aanvullend stukje cartografische historie dat Eberhardt ook behandelt, betreft het volgende. Al veel eerder werd op basis van die grote, losse topografische kaarten een handzame atlas gemaakt voor alledaags gebruik. Dat was het boek Nederland in zakformaat, dat in 1885 verscheen in 2 delen, en werd vervaardigd onder toezicht van J.H. Kromhout. Deel 1 is een atlas met 43 kaarten, deel 2 bevat allerlei ‘Gegevens van verschillenden aard’. Dit atlasje van Kromhout werd volgens de in 1883 opgerichte ‘Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond’ bij uitnemendheid geschikt geacht voor toeristische uitstapjes door Nederland – en daarmee werd het werk van Kromhout de voorloper van alle latere toeristische kaarten van Nederland. Joachim Hendrik Kromhout (1835-1897) doorliep vanaf zijn zeventiende een succesvolle militaire loopbaan, en was daarnaast actief als publicist.
Wie de digitale versie van Kromhouts atlas doorbladert, ziet ook wel enige overeenkomsten met de Historische fietsatlas van Eberhardt uit 2016. Daar is trouwens voor optimaal gebruiksgemak een uitvoerig plaatsnamenregister toegevoegd, en een volstrekt contemporaine bladwijzer voor de kaarten, wat het gevoel versterkt dat je werkelijk te maken hebt met oorspronkelijk, 19de eeuws kaartmateriaal. Ook voor wie niet fietst hartelijk aanbevolen dus: voor een historisch-cartografische expeditie door Nederland vanuit de leunstoel.
Sinds 1986 publiceerde John F.G. Eberhardt tientallen boeken en kaarten die hoofdzakelijk fietsen in Nederland als onderwerp hebben. Verreweg de meeste daarvan verschenen bij de Amsterdamse uitgeverij Buijten & Schipperheijn, waaraan Eberhardt trouwens ook al langjarig professioneel verbonden is. De uitgeverij is gespecialiseerd in drukwerk, geloof, cartografie en recreatie. Het concept ‘op weg zijn’ is daarbij opvallend. Er zijn boeken voor christenen op weg, recreatieve boeken wijzen wandelaars en fietsers de weg en cartografische uitgaven brengen de weg in beeld.
Sprekende titels op naam van John Eberhardt zijn bij voorbeeld De slankste fietsatlas uit 2016, of De sterkste fietskaart: er is er een van Vlaanderen en van Nederland (in twee delen, plus regionale varianten), uitgevoerd op onverwoestbare kunststof; en ze zijn zeer populair en succesvol want ze worden met grote regelmaat herdrukt. Bijzonder in het oeuvre van Eberhardt zijn echt historisch-cartografische publicaties, zoals de facsimile-uitgave van de Kaart van Suriname uit 1882, of de Topografische dubbel atlas. Topographische atlas van het Koningrijk der Nederlanden 1868 vergeleken met de Smulders Kompas-cartografie begin 21e eeuw, die in 2 delen werd uitgegeven in 2001.
Een lijst met medewerkers
Word lid van de Fietsersbond
Steun de belangenbehartiger van fietsend Nederland en ontvang heel veel voordeel!