Paaltjes op het fietspad: rechters hechten aan ribbelrichtlijn

Op 8 februari 2011 fietste Arie Donck nietsvermoedend over het Dutmellapad door het bos naar zijn werk. In het donker (hij had goed werkende fietsverlichting) zag hij het kleine onopvallende metalen paaltje midden op het fietspad over het hoofd. Hij botste er ’s ochtends vroeg om kwart over zes met volle snelheid tegenop.
Het gevolg: een gebroken nekwervel en een op meerdere plaatsen gebroken oogkas. Volgens zijn advocaat heeft hij tot op de dag van vandaag last van hoofdpijn. Hij stelde de gemeente Son en Breugel aansprakelijk, maar die gaf niet thuis. Donck zette door en negen jaar na het ongeluk was er op 1 april dan eindelijk gerechtigheid. Van eigen schuld van de fietser is geen sprake, stelt de rechtbank. Maar de gemeente treft wel blaam en moet letselschade vergoeden.

Volgens de Rechtbank Oost-Brabant is algemeen bekend dat fietspaaltjes ‘potentieel gevaarlijk’ zijn en dat die ‘ongelukken kunnen veroorzaken met aanzienlijk letsel tot gevolg’. De gemeente had daarom veiligheidsmaatregelen moeten treffen, vindt de rechtbank. Als het onopvallende paaltje niet verlicht had kunnen worden, had de gemeente ‘in elk geval moeten kiezen voor inleidende ribbelmarkering’.

Dat is verkeersjargon voor ribbels op het fietspad vijf meter voor het fietspaaltje. De bedoeling is dat de trillingen de fietser waarschuwen voor naderend onheil zodat er tijd is om bij te sturen.
Die ribbelrichtlijnen zijn bekend en daar had de gemeente zich gewoon aan moeten houden. ‘Nu de gemeente geen van deze maatregelen heeft getroffen, voldeed (de weginrichting rondom) het paaltje niet aan de eisen die men daaraan mocht stellen.’

De ribbelrichtlijnen komen van het CROW, een gerenommeerd kennisinstituut voor onder andere infrastructuur, verkeer, vervoer en veiligheid. In een andere zaak (hoger beroep) van een fietsster die in 2010 tegen een paaltje botste in Bunnik en de gemeente aanklaagde, komen de CROW-aanbevelingen ook al ter sprake. De gemeente sputterde nog tegen dat de richtlijnen geen wettelijke status hebben. Maar het gerechtshof stelde vorig jaar juli dat Bunnik die ribbelrichtlijn niet zomaar kan negeren. In de uitspraak citeert het gerechtshof ook uit een publicatie van het CROW. Het citaat is zelfs door het hof onderstreept om het belang ervan te benadrukken:

‘Met het plaatsen van een paaltje of ander obstakel midden op een pad, creëert de wegbeheerder immers willens en wetens een extra risico. De wegbeheerder moet er in dergelijke situaties alles aan doen om ongevallen te voorkomen.’

Kees Mourits, provinciaal vertegenwoordiger van de Fietsersbond in Friesland, strijdt al jaren tegen de achteloosheid waarmee de paaltjes worden rondgestrooid. ‘Op de route naar mijn werk kwam ik langs een plek waar elk jaar een paaltje dat niet nodig was toch weer terugkeerde. Als ik de verkeersambtenaar belde, was hij het met mij eens. Maar toch keerde het paaltje terug. Hoe gaan die dingen? In de winter worden veel paaltjes weggehaald zodat de veegwagentjes over het fietspad kunnen. En in het voorjaar keren ze weer terug, ook al heeft de verkeersambtenaar anders besloten. In de praktijk zie je dat Jan en Dirk van Onderhoud en Beheer gewoon rondrijden met hun busje en naar eigen inzicht paaltjes plaatsen. Mensen kennen elkaar in kleine gemeenten en vragen Dirk of hij het paaltje gewoon even terug kan zetten. De verkeersambtenaar heeft niet altijd grip op Dirk.’

‘De vraag is natuurlijk: als je in de winter vier maanden zonder die paaltjes kunt, waarom kunnen ze dan niet het hele jaar weg? En natuurlijk zullen soms auto’s een stukje over het fietspad rijden. Je ziet het vissers wel eens doen. Hoe erg is dat? Laat ze lekker zitten. En als je er wel last van hebt, bekeur je een paar keer. Dan is het ook afgelopen.’
Mourits is er ondanks Dirk en Jan in geslaagd om het aantal fietspaaltjes terug te dringen. ‘Mijn geheim is samenwerking met het ROF, het Regionaal Orgaan verkeersveiligheid Fryslân. Dat is een overlegorgaan van de gedeputeerde en de wethouders. Die samenwerking gaat goed. We hebben met vijftig vrijwilligers de paaltjes met camera en GPS geïnventariseerd en gemeenten zijn ermee aan de slag gegaan. We hebben dit jaar een enquête gedaan onder 14 gemeenten en driekwart heeft iets aan de paaltjes gedaan. Dat is heel positief. En je ziet dat een wat grotere gemeente als Leeuwarden veel terughoudender is met fietspaaltjes. Er zijn er echt aanwijsbaar minder.’
Maar de strijd is nog lang niet gestreden. ‘Ik ben blij met die uitspraken. Je ziet in de praktijk dat 99 procent van de paaltjes niet aan de richtlijn voldoet. Uit de uitspraken blijkt nu dat de wegbeheerders feitelijk altijd aansprakelijk zijn. Ik hoop dat de druk vanuit de bevolking hierdoor toeneemt. Hoe minder paaltjes hoe beter. Want die ongelukken zijn echt verschrikkelijk. Er zijn mensen die er een dwarslaesie aan over houden. Aan de staat van het gemiddelde paaltje kun je vaak al wel zien dat er veel botsingen zijn geweest. Ze zijn gebutst en gedeukt. Bij elk paaltje dat ik weg weet te krijgen, denk ik: misschien is hierdoor een ernstig ongeluk voorkomen.’