Krakau van filestad naar fietsstad 

2014 – Wat een geluk. Niet lang nadat ik naar Krakau vertrokken ben, vind ik een geweldig appartement. Drie ruime kamers in Ulica Dietla: een brede avenue die het middeleeuwse stadscentrum scheidt van de vroegere joodse buurt Kazimierz. Statige gebouwen uit het einde van de negentiende eeuw kijken uit op een fraaie strook groen. Door mijn raam zie ik echter vooral een eindeloze stroom auto’s tergend langzaam voorbij kruipen, twee rijen in beide richtingen.

Voor fietsers is geen ruimte. Slechts een enkele durfal waagt zich tussen het verkeer en in de smog. Zelf de fiets pakken, zoals ik mijn hele leven al gewend was? Laat maar. Lopend en met de tram kom ik er ook wel. Toch knaagt het. Willen Krakauers dan niet fietsen?

Juist wel, zo blijkt al snel. Als ik  er net woon, kunnen inwoners in een referendum hun voorkeur uitspreken voor meer fietsinfrastructuur. Een goede 175.000 Krakauers, 85 procent van de stemmers, zeggen ‘tak’ tegen meer fietspaden. En hoewel het politieke klimaat in Polen uitgesproken anti-fietser is, kiest Krakau een andere koers.

Tien jaar na het referendum zie je de resultaten op straat. Ik heb nu wel een fiets. Een kleurrijk tweedehandsje, met genoeg versnellingen om ook in de heuvelachtige buitenwijken vooruit te kunnen komen. En ik zie veel meer fietsers.  Kantoormedewerkers, senioren, ouders met kinderen. Toeristen op deelfietsen en maaltijdbezorgers op fatbikes. Mountainbikes, stadsfietsen, bakfietsen. Het komt inmiddels allemaal voorbij.

Ik had me het nooit gerealiseerd, omdat het in Nederland zo vanzelfsprekend lijkt. Maar in Krakau zie ik dat het stimuleren van fietsen tijd, energie en investeringen vereist. Dat begint bij het beperken van autoverkeer in de historische wijken rond het autoluwe middeleeuwse centrum. Strategisch geplaatste plantenbakken reguleren de verkeersstroom en een woud aan nieuwe verkeersbordjes maken duidelijk dat fietsers wél welkom zijn.

Witte lijnen en fietssymbolen verschijnen op wegen en stoepen waar een grootschalige herinrichting nog even niet mogelijk is. Maar zodra er wel gegraven en bestraat kan worden, krijgen fietsers meer ruimte. De straat Krupnicza, in het centrum, is een goed voorbeeld. Het lag niet aan de restaurantjes en café’s dat het er nooit gezellig was, maar de plak asfalt leek meer op een vergeten parkeerterrein. Mede dankzij burgerinitiatief ‘Zielona Krupnicza’ (groene Krupnicza) is de straat nu omgetoverd tot groen loop- en fietsgebied naar Nederlands voorbeeld.

Naast het herinrichten van straten, zijn er andere initiatieven om Krakauers aan het fietsen te krijgen. De Wavelo-deelfietsen die een tijdlang overal in de stad stonden, waren erg populair. Mijn eerste Krakause fietsmeters maakte ik – samen met veel stadsgenoten – op deze loodzware maar spotgoedkope tweewielers. Het project werd in 2019 stopgezet.

Stadsbewoners kunnen nu bij de gemeente aankloppen voor een LajkBike, een goedkope manier om een paar maanden een fiets te proberen. Voor de 1000 beschikbare fietsen is inmiddels een wachtlijst. Voor forenzen staan bij P+R’s elektrische fietsen klaar om de reis te vervolgen. Ondernemers kunnen een bakfiets op proef krijgen.

Voor mensen met een eigen fiets staan er op strategische plekken in de stad reparatiepunten, voorzien van een pomp en wat gereedschap zoals bandenlichters en moersleutels. Elk voorjaar opent de gemeente checkpoints in de stad, waar fietsers gratis advies krijgen over verlichting, remmen, banden en andere technische zaken.

Dat loont. Dat valt niet alleen mij op, de cijfers onderstrepen dat. Op de meest gebruikte fietspaden worden voorbijgangers geteld. Vrijwel alle routes laten een stijgend gebruik zien, vaak van tientallen procenten. Een van de populairste fietspaden is de boulevard langs de Wisła-rivier. Vergeleken met 2017, het eerste volledige jaar dat geteld werd, gingen er in 2023 bijna zesmaal zoveel fietsers overheen.

Zelf fiets ik vaak vanuit de historische binnenstad naar het kantorencomplex Bonarka, gelegen in het zuiden van de stad. De oude straatjes van stadsdeel Podgórze zijn heuvelachtig, maar ook hier is sinds kort minder autoverkeer en is het ontspannen fietsen. Buiten de oude bebouwing stuitte ik tot een paar jaar terug op een nauwelijks over te steken knooppunt waar autowegen elkaar kruisen.

Sinds 2020 ligt over het hele knooppunt een lange fietsbrug. Het bijna 500 meter lange bouwwerk heeft een breed fiets- en looppad en brengt je over de snelwegen en het spoor in één keer tot boven aan de groene heuvels rond Bonarka. Een flinke klim, maar veel sneller en veiliger dan voorheen. Deze brug, die omgerekend zo’n vijf miljoen euro kostte, verbindt verschillende doorgaande fietsroutes met elkaar.

Het is exemplarisch voor de ontwikkeling van Krakau, van file- naar fietsstad. Het plan is om een fijnmazig netwerk van doorgaande fietsroutes te maken. De fietsbrug waar ik tegenop ploeter laat zien dat soms ook de buidel getrokken moet worden. Als je decennialang auto’s vrijspel geeft, draai je dat niet met alleen witte lijnen en verkeersbordjes terug.

Ook tien jaar nadat Krakau vóór fietsen stemde, rij ik dus nog weleens op een fietspad wat abrupt ophoudt. Of zoek ik tevergeefs naar een oversteekplek. Maar er wordt aan gewerkt. Zo wordt er gebouwd aan nóg een gloednieuwe fietsbrug. Het futuristische geheel overbrugt de rivier en verbindt zo het centrum met het westelijke deel van de stad; exclusief voor fietsers en voetgangers.

Inmiddels woon ik niet meer aan Ulica Dietla. Mijn oude appartement is nu een hotelkamer. Als de hotelgasten daar uit het raam kijken, zien ze een andere straat dan ik destijds zag. Het aantal rijbanen is gehalveerd en de file is flink geslonken, ondanks de vrees van critici. Langs de statige gebouwen ligt nu een brede fietsstrook. Grote kans dat ze mij daar, op mijn kleurrijke tweedehandsje, ontspannen voorbij zien fietsen.

Op de fiets kun je ook naar mooie plekken buiten Krakau. Drie mooie routes, met het Wawel-kasteel in het hart van de stad als beginpunt.

• Langs de rivier naar het Tyniec klooster: Een ontspannen fietstocht langs de zuidoever van de Wisła, met als eindpunt ‘s lands oudste nog bestaande klooster ten westen van de stad.
• Over de beboste heuvels van Las Wolski: uitdagende rit met klim- en daalwerk over het pad waar vroeger koningen naar hun jachtgronden reden. Beklim halverwege de herdenkingsheuvel van volksheld Tadeusz Kościuszko voor uitzicht over de hele stad.
• Naar de communistische ideaalwijk Nowa Huta: Volg de noordoever in oostelijke richting en fiets langs de groene uiterwaarden tot aan Nowa Huta, met zijn vele parken, brede avenues en imposante staalfabriek.

Beroep: freelance journalist, schrijft over toerisme en technologie
Leeftijd: 42
Woonplaats: Alkmaar, maar is nog regelmatig in Krakau te vinden.
Fietsen:  2 tweedehandsjes. Eentje in Alkmaar, eentje in Krakau.
Site: bezoekkrakau.nl
Met reis- en fietstips voor in de stad. Zoals: stap na een avondje drinken niet meer op de fiets. Ook fietsers moeten regelmatig blazen, en één glaasje kan dan al teveel zijn.
Boek: 100% Krakau