Ov-fietsen voor Malinese vrouwen

‘OV-fietsen zijn ideaal voor Afrika’, zegt Jan Koeman. ‘Je kunt natuurlijk een container met weesfietsen sturen, maar die zijn allemaal verschillend. De ene fiets heeft brede velgen, de andere smalle. Het voordeel van OV-fietsen is ook dat ze een lage instap hebben ‒ handig als je een lange jurk draagt. En de NS schrijft die fietsen toch binnen een aantal jaren af.’
Maar het heeft weinig zin om die fietsen naar Afrika te sturen zonder de technische kennis om de fiets te repareren, zonder bandenplakspullen en inbussleutels. In januari leerde Koeman vijf Malinese vrouwen van rond de 40 en 50 jaar OV-fietsen in elkaar te zetten. Omdat Mali gevaarlijk is ‒ er worden weleens westerlingen ontvoerd ‒ gaf hij de cursus in Ouagadougou, Burkina Faso, niet zo ver over de Malinese grens.

Van huis uit is Jan Koeman landbouwdeskundige. Hij leerde mensen in Sierra Leone koekjes bakken van lokaal meel dat ze niet hoeven importeren en leidt in Zeeland een project waarbij bakkers de Zeeuwse vlegel bakken van duurzaam lokaal geteelde tarwe. Maar naast duurzaam voedsel heeft hij nog een grote liefde: de fiets. Hij fietst met zijn vrouw de hele wereld over en geeft regelmatig sleutelcursussen in Afrika en Azië via de stichting Tools To Work die oud gereedschap een tweede leven geeft. ‘Een fiets kan zo veel uitmaken voor mensen. Als je geen auto hebt, is het een manier om veel makkelijker en goedkoper spullen naar de markt te brengen.’

De Malinese cursisten kwamen uit het gebied van de Dogon, normaal gesproken erg populair bij toeristen, maar ‘vanwege een paar malloten’ is het toerisme op dit moment ingestort. Als het weer aantrekt kunnen de vrouwen OV-fietsen aan toeristen verhuren om over het platteland te fietsen. ‘Een soort kamperen bij de boer. Want op safari gaan en op het strand liggen ben je ook weleens zat. In een gewoon dorpje zitten is weer eens een andere ervaring.’

Waarom vrouwen? ‘Techniek en vrouwen ligt misschien minder voor de hand, net zoals het in Nederland ook niet altijd makkelijk is. Maar in West-Afrika worden de meeste bedrijfjes door vrouwen opgezet. Vrouwen zijn honkvaster.’
De vrouwen hadden nul ervaring met sleutelen. Ze hielden voor het eerst een inbussleutel en kruiskop vast. De OV-fietsen zijn vóór transport gedemonteerd. De eerste taak was om ze weer in elkaar te zetten. Altijd lastig: de afwijkende schroefdraad van de linker trapper. ‘Van de vijf vrouwen hadden twee het heel snel door. De anderen moesten steeds weer nadenken of ze een schroef rechtsom of linksom moesten draaien. Het is onmogelijk om alles in een cursus van negen dagen uit te leggen, maar ze weten nu de basis en moeten vooral zelf veel oefenen.’

Over Burkina Faso is Koeman erg enthousiast en niet alleen omdat het vlak is en daarom geschikt om te fietsen. ‘Ik vind het een ontspannen land. Dat zie je ook aan hoe mensen zich verplaatsen. Veel vrouwen op de fiets, dat vind ik een goed teken. Officieel is 60 procent moslim en 40 procent christen, maar dat is het nieuwe laagje. In feite is 100 procent animistisch. Er zijn wel vrouwen die een sluier dragen, maar ze willen vooral graag hun vrouwelijkheid uitdragen. In Mali is fietsen wat minder gebruikelijk. De vijf vrouwen in mijn cursus vertelden me dat ze in Mali worden uitgelachen als ze op de fiets zitten.’

Een concurrent is de OV-fiets niet, want er is geen lokale fietsindustrie. ‘Er zijn alleen Chinese fietsen van matige kwaliteit te koop. Die hebben handremmen. De achteruittraprem is wel even wennen.’
Voor de meeste bewoners kost een fiets een maandinkomen. Dat kunnen velen van hen zich niet veroorloven. ‘De vrouwen kunnen fietsen gaan verhuren voor een euro per maand, in combinatie met een onderhoudscontract.’
Na hun opleiding zijn de vijf vrouwen met hun eigen gereedschapskisten en fietsen naar Mali teruggegaan. Jan is benieuwd hoe het verder gaat. ‘Ze hebben gelukkig alle vijf een mobieltje; één heeft zelfs een smartphone. Ik gaf nog maar een paar uur les toen een van de cursisten al een foto naar Nederland had geappt.’