Fietsers kiezen voor de prettigste route, die niet per se de snelste is

Het was een onverwachte uitkomst uit een klein onderzoekje onder pakweg twintig fietsers in 2014 in Utrecht. ‘Hoe fiets jij van de Ravellaan naar het station en waarom?’, was de vraag. De keuze was tussen de Leidseweg en de Weg der Verenigde Naties. Veel fietsers vertelden dat ze over de Leidseweg naar het station fietsten, een route langs een kanaal met woonboten door een Utrechtse woonwijk, terwijl de Weg der Verenigde Naties rechttoe rechtaan langs een drukke autoweg loopt. Het verrassende was dat ze niet alleen zeiden over de Leidseweg te fietsen omdat die prettiger was, maar ze dachten ook dat die sneller was. En dat was aantoonbaar onjuist.

Aan zo’n klein onderzoek kun je geen grote conclusies verbinden, maar onder anderen Marie-José Olde Kalter van adviesbureau Goudappel vond het belangrijk genoeg om er onderzoek naar te doen. Want hoe zit dat: is de snelheid dan niet het belangrijkste? Dat was tot dan toe wel een belangrijk uitgangspunt van het fietsbeleid. In het hele land verleiden gemeenten en provincies met snelle, glad geasfalteerde fietspaden om een strakke objectieve reistijd neer te zetten. Als je al je energie daar insteekt, is het jammer als fietsers massaal kiezen voor een andere route.
Maar hoe onderzoek je hoe reistijdbeleving staat in verhouding tot de werkelijke reistijden in minuten? Wat vinden fietsers aantrekkelijk? En wat heeft dat voor consequenties als je een goed, aantrekkelijk fietsnetwerk wilt aanleggen?

‘Er was veel interesse in ons onderzoek. Hoe je de omgeving inricht is belangrijker geworden. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat iedereen inmiddels wel doorheeft dat er niet genoeg plek is voor al die auto’s. Om mensen uit de auto te halen, trekken we alles uit de kast.’
Voor het onderzoek stippelden elf gemeenten, provincies en regio’s twee routes uit die vergelijkbaar in afstand en in tijd waren. De ene route was afwisselend, met veel groen, en de andere route leidde bijvoorbeeld door grauw industrieel gebied. ‘Het was onmogelijk om een significant aantal fietsers de route zelf te laten fietsen. Daarom hebben we filmpjes gemaakt en die geanalyseerd. Een controlegroep fietste de routes wel echt.’

De conclusies waren helder. De meeste fietsers kiezen voor de aantrekkelijkste routes. Reistijden doen er veel minder toe. ‘Er zijn natuurlijk uitzonderingen. Je hebt ook efficiënte fietsers die snel de kinderen naar school brengen en nog boodschappen doen voordat ze op tijd bij een vergadering moeten zijn. Die maken andere afwegingen. Maar het gros kiest voor een prettige route, die meestal ook als korter wordt ervaren.’

Olde Kalter: ‘Het is spannender om over een slingerende weg te rijden, waar je niet precies weet wat er achter de volgende bocht te zien is. Herkenningspunten onderweg dragen daarnaast bij aan het plezier in de route. Je hebt dan iets om naar uit te kijken. In het algemeen kun je zeggen dat fietsers een route prettiger vinden als ze door een groene omgeving rijden, niet gehinderd door ander verkeer.’
Naar de beleving van reizen met de trein is al veel onderzoek gedaan. Vertragingen en een lange reisduur worden minder erg als je reizen met de trein niet louter ziet als een manier om zo snel mogelijk van A naar B te komen, maar als een belevenis. ‘De kleuren van de stoelen of de mate van hygiëne in de trein spelen hierbij een rol. En zo vinden fietsers het veilig en vertrouwd op een rood fietspad te rijden. Dan voelen ze zich welkom en op hun plek.’
Als je gedrag wilt veranderen en fietsen aantrekkelijker wilt maken, moet je gebruikmaken van die inzichten uit onderzoek.

Niet iedereen is blij met de term ‘snelfietsroutes’ voor de fietspaden die in het hele land tussen steden als Nijmegen-Arnhem en Utrecht-Amersfoort worden aangelegd om forenzen te prikkelen met de fiets in plaats van de auto te gaan. Prettig doorfietsen, daar gaat het om. Zonder steeds af te hoeven stappen voor verkeerslichten. Maar snelheid? Vaak worden reistijden tussen auto en fiets met elkaar vergeleken, maar volgens Marie-José is dit niet altijd een eerlijke vergelijking: ‘Autorijden en fietsen zijn heel andere belevingen.’
Ook bij snelfietsroutes speelt de aantrekkelijkheid en beleving een belangrijke rol. ‘We doen daar ook regelmatig een effectmeting. We tellen niet het aantal fietsers, maar we vragen fietsers voor en na de aanpassingen naar hun oordeel over de route. Daar kun je ook heel veel uit opmaken. Een fietspad moet gastvrij zijn. Anders fiets je het een keer en dan is het klaar. Net als bij een hotel. Alleen als je enthousiast bent kom je terug en raad je het anderen aan.’

Bij CROW, een kennisinstituut dat richtlijnen opstelt voor de aanleg van onder andere fietspaden, is de aantrekkelijkheid van de route een hoofdeis aan een fietsnetwerk naast comfort, directheid, samenhang en veiligheid. ‘Kijk, het wordt nooit overal aantrekkelijk. Er zullen altijd saaie rechte routes langs drukke wegen blijven. Mensen die daar fietsen hebben een andere motivatie. Dan is de beloning bijvoorbeeld dat het goed voor het milieu is of voor je gezondheid.’

‘Het zou interessant zijn om in een vervolgonderzoek te kijken of het voor de beleving uitmaakt hoe snel je fietst. Ik kan me voorstellen dat het op een e-bike of racefiets extra irritant is als er veel verkeerslichten op korte afstand van elkaar staan en dat dan andere factoren spelen bij de aantrekkelijkheid van een fietsroute.’

Een groene omgeving, een weiland, bos of park.

Terrasjes
Een fietsstraat
Rood fietspad
Buitenwijk van de stad
Herkenningspunten onderweg, bijvoorbeeld een molen, kerk of een kunstwerk

Industrie
Verkeersdeelnemers: scooters
Hoogbouw
Tunnel
Geparkeerde fietsen
Geparkeerde auto’s
Gemengd verkeer

We vroegen onze lezers naar aanleiding van dit artikel welke routes zij kiezen. Frank schrijft: ‘Voor de boodschappen bij een supermarkt rijd ik heen een andere route dan terug. Ik rijd zo met de klok mee en hoef dan minder straten over te steken.’ En opvallend veel mensen rijden op de heenweg ene andere route dan op de terugweg. Lees hier meer reacties.