Actrice Funda Müjde moet bewegen

‘Ik ben altijd heel sportief geweest, ik moet bewegen’, vertelt Funda Müjde in haar werkkamer in Wormer en als om het te demonstreren rijdt ze tijdens haar interview haar stoel steeds naar voren en naar achter. ‘Ik klom in bomen en ging wildkamperen. Ik liep de Dam tot Damloop, skeelerde en had een racefiets, een mooie witte die precies mijn maat was. Bijzonder, ik ben nogal klein. Het heeft me vijf jaar gekost voor ik hem weg kon doen na mijn ongeluk.’

Het was februari 2007 toen ze in een taxi in Istanbul aan werd gereden door een jongen van 19 die te hard reed in een auto die hij net van zijn rijke vader cadeau had gekregen. De rechtszaak loopt nog steeds. Meer dood dan levend werd ze naar de Intensive Care gebracht. Daarna bracht ze negen maanden in revalidatiecentra door.
Er was een tijd dat ze nog hoop had dat ze ooit weer zou kunnen lopen, als ze maar haar best bleef doen. ‘Ik heb een niet-complete dwarslaesie. Ik heb gevoel in mijn benen en heb aandrang om te plassen. Maar toen ik voor het eerst een spasme, een onwillekeurige samentrekking in mijn bovenbeen kreeg, werd duidelijk dat ik mijn spieren nooit meer zou kunnen gebruiken om te lopen.’
In februari was het ongeluk precies tien jaar geleden. ‘We vieren elk jaar dat ik er nog ben.’

Vóór 2007 was Funda Müjde een bekende, veelgevraagde actrice. Ze speelde in Vrouwenvleugel, Medisch Centrum West en de speelfilm Shouf Shouf, en had een column in De Telegraaf. Daarnaast was ze druk met haar samengestelde gezin en sportte ze veel. Van het ene op het andere moment kwam daar een einde aan, maar ze heeft, zoals ze zelf zegt, mazzel dat ze een doorzetter is. ‘Ik nam me voor altijd zelf mijn broek op te blijven houden. Ik had altijd alles uit het leven gehaald en dat zou ik blijven doen nu ik in een rolstoel zat. Tijdens de revalidatie en re-integratieperiode heb ik alles gedaan: parachutespringen, zitskiën, handbiken. Je moet je grenzen verleggen en leren dat je niet voortaan binnen hoeft te blijven omdat je in een rolstoel zit. Ik zat bij een vrouw in de groep die alleen maar dingen deed die ze nooit eerder had gedaan. Die had de tijd van haar leven. Maar ik had allang parachute gesprongen. Het voelde voor mij als een tweedehands ervaring. Wanneer je als gezond persoon springt kom je op je eigen benen terecht. Je springt met je complete lichaam. Nu word je aan iemand vastgemaakt die de klap opvangt.’

Bij al die sporten miste ze iets. Ze wist niet wát tot ze voor een televisieprogramma de zogenaamde Berkelbike uitprobeerde, een geavanceerde handbike waarbij de benen meebewegen. Onder meer goed voor de doorbloeding en spieren. Dankzij slimme hulpmiddelen kunnen de voeten niet van de pedalen afglijden. ‘Eindelijk was ik weer één geheel. Ik kon mijn ogen niet van mijn benen afhouden. Ik was gewoon verliefd op ze.’
Een dure fiets is het ook, 10.000 euro. ‘De Porsche onder de driewielers.’
Op de Berkelbike voelt Funda zich vrij. Toen ze op een dag gefrustreerd op de fiets stapte omdat ze niet meer als actrice gevraagd werd en ook geen financiering kreeg voor een project dat ze had opgezet, kreeg ze tijdens het fietsen een schitterend plan. Ze wilde op de Berkelbike naar Istanbul fietsen, de omgekeerde route die haar vader heeft afgelegd toen hij vijftig jaar daarvoor naar Nederland kwam. Ze kon met die tocht aandacht vragen voor vijftig jaar Turkse arbeidsmigranten in Nederland én voor aangepast sporten en het probleem van overgewicht onder invaliden.

Mei 2014 vertrok Funda naar Istanbul, een tocht van bijna 4000 kilometer. Haar man en zwager begeleidden haar op de motor en in een camper. ‘Ik kan niet zelf op en af de fiets klimmen. Iemand moet mijn benen op de trappers zetten. En ik kan onderweg niet naar de wc. Op mijn reis naar Turkije heb ik me over mijn gêne heen gezet, maar in Nederland vraag ik geen plasassistentie.’ Over onder meer die reis schreef Funda het boek Niemand vraagt meer waar ik vandaan kom sinds ik in een rolstoel zit. De reis vormt de rode lijn in een boek waarin ze een link legt tussen haar reis naar een nieuw land met een vreemde taal op haar zevende en leren leven met een leven in een rolstoel.

Anders was Funda Müjde altijd, want van Turkse afkomst. Rare reacties heeft ze ook altijd gekregen: ‘Hebben moslims humor?’ Die geschiedenis maakt het volgens haar makkelijker om ermee om te gaan. Over haar Turkse afkomst gaat het zelden meer nu ze in een rolstoel zit. En in een rolstoel zitten levert ook juist hele leuke ontmoetingen op. ‘Angels of the day’, noemt ze de mensen die haar helpen.

‘Vroeger heb ik nooit zo nagedacht over mensen in een rolstoel. Waarschijnlijk dacht ik dat een rolstoel iets voor ouderen was. Als ik in de rolstoel zit en voortgeduwd wordt door mijn lange, rijzige man zie ik in etalageruiten een verschrompeld oud vrouwtje. Het wordt al anders als ik zelf de wielen aandraai. En als ik op mijn fiets zit, ziet niemand dat ik een handicap heb. Steeds meer mensen hebben een ligfiets. Ik fiets overal. Naar vrienden in Amsterdam, naar mijn vriendin in Bergen.’

Omdat ze niet zelf van de fiets kan komen en ook niet naar de wc kan als ze in haar eentje fietst, zorgt Müjde dat ze een lege blaas heeft als ze van huis gaat. ‘Soms spreek ik met een vriendin af en fiets ik naar station Amsterdam-Sloterdijk. Daar is een groot invalidentoilet waar ik met mijn fiets naar binnen kan rijden. Mijn vriendin moet me dan nog helpen om van en op mijn fiets te komen en daarna rijden we naar een terrasje en ga ik op een gewone stoel zitten. Als ik van de fiets geholpen wordt zien mensen natuurlijk dat ik een handicap heb. Iedereen kijkt ‒ logisch, dat neem ik niemand kwalijk. De een kijkt vol bewondering, een ander heeft medelijden. Ik vind het allemaal prima. Ik ben een normaal mens. Ik ken al die gevoelens.’

Haar benen bewegen wel op de Berkelbike, maar ze kan er geen kracht mee zetten. ‘Ik kan ook niet met één hand de smartphone bedienen. Dan moet ik stilstaan. Mensen snapten ook niet altijd dat het me tijd kostte om bij een verkeerslicht weg te fietsen en ze waren geïrriteerd omdat ik zo’n brede fiets heb. Daarom heb ik nu een bordje op mijn fiets hangen dat ik een handicap heb.’
Nog plannen voor een grote fietstocht? ‘Jazeker. Ik heb alleen een maatje nodig en mijn man houdt niet van fietsen. Misschien wil ik nog weleens naar Turkije, maar ik zou het nu veel professioneler aanpakken. De wegen waren soms erg slecht; er zaten enorme gaten in de weg. De telefoonverbinding met mijn twee hulpen viel soms weg en als ik omval kom ik niet meer zelf overeind. Maar ik wil bijvoorbeeld graag een keer naar Parijs. Met een goede camera.’
Concrete fietsplannen heeft ze nog niet. Voorlopig rijdt ze haar tochten in de buurt van Wormer, een charmant dorp vlak bij Amsterdam met veel vergezichten en wolkenpartijen weerspiegeld in weids water.

Op routeplanner.fietsersbond.nl kun je onder ‘Meer opties’ bij ‘Mijn routetype’ en ‘Samenstellen’ aanklikken dat je een route wilt voor extra brede en extra lange fietsen. Er zijn nog veel meer opties: onder andere ‘Vermijd onverhard’ of ‘Vermijd pontjes’.