Gevaarlijke oversteken

In de schemer lichten de koplampen van fietsers op. Op het middeneiland van de oversteek over de N987 bij de Hoofdweg in Putten staat al een groepje scholieren. Vlak voor een auto langs vliegt er nog één over de weg om zich bij hen te voegen. Keihard klinkt een claxon boven het verkeersgeraas.
Met deze adembenemende video proberen ouders en omwonenden in Putten opnieuw aandacht te vragen voor de oversteek van de Oude Rijksweg, waar middelbare scholieren richting hun school in Ermelo fietsen. In 2016 viel er een dode, een twaalfjarige scholier. Afgelopen jaar waren er vijf ernstige ongevallen.

De weg heeft sinds juli een zogeheten middeneiland bij de oversteekplek. Het middeneiland maakt oversteken iets overzichtelijker, maar de maximumsnelheid op de weg is hetzelfde gebleven: 80 kilometer per uur. Sinds de aanleg van het eiland zijn er twee ongevallen gebeurd.
De ‘Klankbordgroep kruising N798/Hoofdlaan’ wil nu dat de snelheid 60 kilometer per uur wordt.
‘Auto’s zijn nu heel snel bij je’, zegt Astrid van Os van de klankbordgroep. ‘Als je het verkeerd inschat ben je de klos. Op het middeneiland kunnen maximaal drie fietsers staan. Maar ja, die scholieren rijden in groepen en komen dan ter plekke erachter: ‘hé verhip, we passen hier niet’. De voorste wordt de weg opgedrukt. Dat is al vaker gebeurd.’
Niet alleen scholieren lopen gevaar. Ook recreatieve fietsers die het bos opzoeken of mensen die naar het zwembad willen gebruiken de oversteek. ‘Het laatste slachtoffer was een oudere dame. Die woonde zelfstandig en ligt nu in een verpleeghuis.’

Een petitie met minstens zeventienhonderd handtekeningen wordt 6 april aangeboden aan de provincie. ‘Wij zeggen: maak dit traject 60 kilometer. Alle partijen in de gemeenteraad van Putten en de bevolking staan achter ons. Alleen de gedeputeerde is tegen, met de doorstroming als argument.’
De woordvoerder van de provincie Gelderland wijst op een alternatieve route. Verderop, door een tunneltje onder de weg door. Van Os: ‘Ja, daar komt de provincie steeds mee. Je kunt inderdaad verder fietsen langs de provinciale weg en dan door het tunneltje. Maar als je hier oversteekt fiets je over het landgoed; het is een mooiere route. Het is ook de route naar het zwembad. Dit is gewoon een route die veel gebruikt wordt.’

De spannende combinatie fietsoversteek over een 80-kilometerweg en middelbare scholieren vind je ook bij de Nieuwe Ubbergseweg, de N325 net buiten Nijmegen. Het Nijmeegse GroenLinks-raadslid Volkert Vintges zette een filmpje op Twitter. Vintges: ‘Eigenlijk is het een bizarre situatie. Het is een weg naar beneden vanuit het centrum van Nijmegen naar de polder en meteen buiten de kom is het 80 kilometer, en dan ligt er 100 meter verder dit kruispunt.’
Ook deze weg heeft een middeneiland gekregen niet zo heel lang geleden, maar daarmee is het er niet veiliger op geworden. Onlangs riep de directeur van de nabijgelegen havo ‘Notre Dame’ in De Gelderlander: ‘Dit is levensgevaarlijk. Straks wordt er iemand overhoop gereden’.
George Ketel van de plaatselijke Fietsersbond heeft al vaker aandacht gevraagd voor deze oversteek: ‘Onze oplossing is heel simpel: verplaats de grens met de bebouwde kom en zorg ervoor dat er 50 wordt gereden.’ En ook hier heeft de gemeente de provincie al eerder opgeroepen iets aan de weg te gaan doen. De provincie geeft geen krimp. Het argument was dat het 80 kilometer moest blijven vanwege de hulpdiensten. Nu wil de provincie eerst verder onderzoek laten doen.

Gelderland is niet uniek. Gert Oostergetel van de Fietsersbond in Drenthe kan zo een lijst locaties doorgeven, ook veel recreatieve routes. Zoals het Commissaris Cramerpad, dat ooit bekroond is tot het mooiste fietspad van Drenthe. Fietsers moeten zelf maar zien hoe ze de overkant van de N375 bereiken. ‘We kaarten het regelmatig aan, maar het blijft een taai onderwerp: “ontsluitingsweg, dus doorstroming”.’
Kees Bakker, allround beleidsmedewerker van de Fietsersbond, kent die terughoudendheid. ‘Je ziet dat wegbeheerders de snelheid niet willen verlagen. Vaak met een beroep op het openbaar vervoer of de hulpdiensten. Die worden afgerekend op eventuele vertraging, dat zijn dingen die goed meetbaar zijn.’ En zoals altijd speelt geld een rol. ‘De aanleg van een rotonde kost natuurlijk geld, maar dat is een kleine investering voor een grote winst in veiligheid.’

Kees Mourits van de Fietsersbond in Friesland maakt zich al jaren boos over dit soort oversteken. ‘Op basis van de uitgangspunten van het Nederlandse verkeersveiligheidsbeleid ‒ Duurzaam Veilig ‒ zou dit gewoon niet moeten kunnen. De verschillen in massa en snelheid tussen auto’s en fietsers zijn te groot. En het is niet vergevingsgezind: bij een verkeerde inschatting zijn de gevolgen desastreus.’
Mourits vindt de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) aan zijn zijde. De SWOV stelt dat op wegen met mogelijke conflicten tussen auto’s en onbeschermde verkeersdeelnemers de maximumsnelheid 30 kilometer zou moeten zijn.
Waarom legt de provincie Gelderland de eisen van Duurzaam Veilig naast zich neer? De woordvoerder zucht. ‘Dat zijn mooie voorschriften. Maar dan moet je overal tunnels aanleggen. We hebben heel veel provinciale wegen en daar hebben we het geld niet voor.’

Maar het kan ook al veiliger zonder de aanleg van tunnels. Kirsten Duivenvoorden promoveerde vorig jaar op een onderzoek naar de fietsveiligheid op kruispunten buiten de bebouwde kom. Ze schrijft: ‘Ook buiten de bebouwde kom is het essentieel om fietsvoorzieningen veiliger te maken. […] Dat zou moeten door interactie met gemotoriseerd verkeer onmogelijk te maken of door de snelheid van het autoverkeer te remmen.’

Dat snelheid remmen kan door rotondes, drempels en/of plateaus. Maar die zie je zelden op 80-kilometerwegen. Duivenvoorden pleit voor strengere normen voor wegontwerp. Nu zijn de richtlijnen over snelheidsremming te vrijblijvend. Zij interviewde in 2011 een aantal provincies uitgebreid over hun recente ontwerpen. Daaruit bleek dat, hoewel de geïnterviewden allemaal aangaven verkeersveiligheid het allerbelangrijkste te vinden, nergens snelheidsremmers werden toegepast.

In februari stelden de Gelderse Statenleden Hans van Ark en Daisy Vliegenthart maar weer eens vragen over de gevaarlijke fietsoversteken. Aanleiding waren de oversteek bij Putten en een oversteek over de N786 bij Laag-Soeren waar de afgelopen herfst twee dodelijke ongevallen gebeurden. De twee CDA-Statenleden vroegen expliciet snelheidsverlaging te overwegen. Maar de provincie benadrukte: ‘We zijn terughoudend met het toepassen van dergelijke snelheidsverlagingen’. In eerdere antwoorden (uit 2020) had Gedeputeerde Staten het over de ‘functie van de weg’ waarbij het verlagen van de snelheid niet past. Teleurstellend noemt Van Ark het antwoord. ‘Je ziet dat het niet goed gaat bij dit soort oversteken. Middengeleiders blijken niet genoeg de veiligheid te bevorderen. Er is ook niet genoeg plek voor groepen scholieren. Wij pleiten ervoor dat de snelheid op die trajecten teruggebracht wordt naar 60 kilometer per uur. Dan moet ook de weg heringericht worden. Alleen een bordje ‘60’ werkt niet ‒ dat weten we ook. Een rotonde is het best. Dan wordt de snelheid écht teruggebracht, maar anders moet op een andere manier de snelheid eruit worden gehaald. We vinden echt dat er meer moet gebeuren.’
Van Ark wacht nog even de overhandiging van de petitie af over de situatie in Putten. ‘Als de gedeputeerde dan niet met een voorstel komt voor de aanpak komen we met een initiatiefvoorstel. We willen nú daden zien.’

In Nederland valt bijna de helft van de dodelijke fietsslachtoffers op kruispunten. Hoewel er meer ongevallen op kruispunten gebeuren binnen de bebouwde kom, is de afloop van ongevallen buiten de bebouwde kom vaak ernstiger. Binnen de bebouwde kom kent acht procent van de ongevallen met letsel een fatale afloop, buiten de bebouwde kom 24 procent. Bovendien zijn wegen buiten de bebouwde kom ook gevaarlijker: daar gebeurt twintig procent van de ongevallen met doden en ernstig gewonden, terwijl deze wegen maar vier procent van het hele wegennetwerk uitmaken.

Kees Mourits van de Fietsersbond in Friesland maakte in 2015 een top 20 van meest urgente gevaarlijke oversteken over 80-kilometerwegen. Hij baseerde zich onder andere op de volgende criteria: ongevallen op een kruising, de gemiddelde snelheid van het autoverkeer, de auto-intensiteit en of de oversteek deel uitmaakt van het fietsnetwerk.
Anno 2022 zien acht van die oversteken er anders uit. Op zes plekken kwam er een middeneiland op de oversteek. Op twee plekken is de snelheid echt naar beneden gebracht, door een rotonde en een ovonde (een ovaalvormige rotondevariant).
Mourits: ‘Ik vind dat een matig resultaat. Je ziet dat doorstroming toch vaak belangrijker is dan veiligheid. Op een deel van het traject de snelheid naar beneden doet men niet gauw. Een tweede punt is natuurlijk de financiën. Een rotonde of een ovonde is duurder dan een middengeleider. Zo eenvoudig is het.’