Nederland door de lens van een fietsende grafisch ontwerper

Ons land is niet alleen overdonderend groen en plat, maar ook immens leeg. Die indruk krijg je na het bekijken van de ruim 500 foto’s van weidse, mensloze landschappen in Bicycle Landscape van grafisch ontwerper Yorit Kluitman (1980). Wat ook opvalt: alles is aangeharkt, strak en recht. ‘Het is natuurlijk een verheerlijking van de werkelijkheid’, zegt Kluitman in het Eindhovense fietscafé Velosoof. ‘Ik heb ook bewust naar rechte banen in het landschap gezocht, waar je zo de liniaal naast kunt leggen.’ Oer-Hollandse landschappen zijn het, zoals ook Dick Bruna en Piet Mondriaan die hadden kunnen maken.

In vijf jaar fietste de Eindhovenaar door alle 388 Nederlandse gemeenten. Om zijn nek een Nikon D810. In een waterdicht tasje. Doel: een onderzoek naar de vorm, de functionaliteit en het ritme van het Hollandse landschap. Tijdens de fietstochten zocht hij naar open ruimtes tussen de dichtbebouwde Nederlandse gebieden en vermeed hij bewust de bebouwde kom. Al fietsend zocht hij naar de juiste uitsnede en terugkerende grafische elementen in het landschap. Om ‘te benadrukken wat hij wil zien’ als ontwerper hanteerde Kluitman daarbij vaste regels: op de foto’s mochten geen mensen staan, dus ook geen andere fietsers, en geen bebouwing.
Al fietsend fotograferend veranderde zijn perspectief op Nederland. ‘Ons land is op een bijna maniakale manier ruimtelijk geordend en minutieus gecultiveerd. Een compleet georganiseerd en gedesignd land.’ Met zijn boek wil Kluitman niet alleen dat strakke ‘landschapsdesign’ laten zien, maar ook dat je nooit ver hoeft te reizen om ‘het landschap’ in te gaan. ‘Dat is bereikbaar voor iedereen.’

Een ‘fietslandschap’ is volgens de designer ‘een landschap gezien vanaf de fiets, doorkruist op de fiets’. ‘Nederland is vanwege de afstanden redelijk makkelijk te befietsen, wat het tot een fietslandschap maakt. Vanaf de fiets gezien sta je er middenin, vanuit de auto of trein bekijk je het landschap van opzij of van de achterkant.’

Yorit Kluitman is een zelfbenoemde ‘fietsnerd’. Heeft bewust geen auto, doet alles op de fiets. Behalve in de binnenstad, dan loopt hij. ‘Ik houd van mooie fietsen, maar die worden in de stad gestolen. En ik wil niet op zo’n oude rammelbak rijden. Daar ben ik te veel fietsfreak voor.’
De geboren en getogen Eindhovenaar kreeg de smaak van het fietsen te pakken in het voorjaar van 2011. ‘Ik was net afgestudeerd aan de Willem de Kooning Academie en voor mezelf begonnen met een ontwerpstudio in Rotterdam. Best pittig. Om rust te pakken reed ik ’s middags vaak een rondje op een oude damesfiets. Ik kwam er snel achter dat fietsen me niet alleen lichamelijk goed deed, maar zeker ook geestelijk. De ideale stress relief. Ik ben uit gaan kijken naar een racefiets en serieus gaan fietsen. Van een rondje bos van 40 kilometer werd ik al snel uitgedaagd tot meer.’ Lachend: ‘Zoals een rondje IJsselmeer van 280 kilometer.’ Zijn record op één dag? 504 kilometer.
Gemiddeld rijdt Kluitman zo’n 16.000 kilometer per jaar. Eigenlijk te veel, vindt hij. ‘10.000 zou ideaal zijn; dan kun je ook rust inbouwen.’ Maar ja, zijn ‘serieuze verslaving’ knaagt als een duiveltje in zijn hoofd. ‘Je lichaam past zich onwijs snel aan. Als het hersteld is, wil je opnieuw een impuls.’ Hij krijgt er ook veel voor terug. ‘Een hele dag op de fiets is een geestelijke reset. Je beleeft een mooie dag, vaak met vrienden, bent daarna voldaan, slaapt goed. Je hebt van alles gezien en meegemaakt. Het is als een microavontuur, een minivakantie.’

Mooie plekken om te fietsen heeft Nederland genoeg. ‘De Veluwe is prachtig, zeker in de herfst. De Utrechtse Heuvelrug. De Rotterdamse Zuidplas in de winter, de Beemsterpolders in de lente. Maar ook verrassend mooi: Drenthe en Gelderland, zeker het oosten. Dat zijn de twee beste fietsprovincies van Nederland. Met veel mooi, oud landschap, en de mensen zijn er relaxed met fietsers. In de Achterhoek en Twente heb je prachtig coulissenlandschap. Heel knus, en na elk bochtje heb je weer een heel ander uitzicht.’
Hoofddorp vindt Kluitman het lelijkst. ‘Hoofddorp. Een verschrikking. Die stad loopt niet lekker, veel herrie, verkeerslichten en ander oponthoud. In die omgeving is het Groene Hart nergens te zien. Het is een web van infrastructuur.’
Wat Kluitman betreft is Zuid-Limburg het meest overschat. ‘Het is zeer dichtbebouwd en erg druk. De inwoners zijn er ook wel klaar met de fietsers. Zuid-Limburg is aan het eigen succes ten onder gegaan. Veel liever steek ik even de grens over: in de Waalse Voerstreek is het veel rustiger en het is er net zo mooi.’

De fotograaf is niet bang na vijf jaar doelbewust fietsen in Nederland in een zwart gat te vallen. Een boek dan over België? ‘Nee. Niets kan op tegen het design van het Nederlandse landschap. Ik hou eindelijk weer een beetje tijd over en kan weer fulltime voor mijn eigen studio werken. En lekker relaxed fietsen met m’n eigen clubje. Vanavond in het donker lampjestocht, op de racefiets!’

‘Bicycle Landscape’, nai010 uitgevers, 288 pagina’s. Met essays van Adriaan Geuze, Gerrie Andela, Timo de Rijk, Wim Pijbes, Nancy Arkema, Steven Fleming, Yorit Kluitman. Kluitman geeft ook lezingen over zijn fietsproject. Info: yoritkluitman.nl of bicycle-landscape.com.