Stikstof ook slecht voor de mens

Stikstof is op zich geen probleem, 80% van de lucht bestaat uit stikstof in onschadelijke vorm, maar stikstof kan verbindingen aangaan waardoor stikstofoxides en ammoniak ontstaan ‒ gassen die wél schadelijk zijn. Stikstofoxiden ontstaan vooral door het gemotoriseerd verkeer en de industrie, ammoniak door het mengen van urine en ontlasting van dieren. En het teveel aan schadelijke stikstof is slecht voor de natuur. En voor de mens.

De schadelijke stikstofverbindingen, stikstofdioxine en ammoniak vormen fijnstofdeeltjes ‒secundair fijnstof. Samen met het primaire fijnstof ‒ fijnstofdeeltjes die vrijkomen bij bijvoorbeeld industriële processen ‒ is dat fijnstof een heel belangrijke schadelijke factor in de lucht.
Maar daarnaast hebben die stikstofverbindingen ook zelf een negatief effect op de longen. Hoogleraar Preventieve Geneeskunde Onno van Schayck van de Universiteit Maastricht: ‘De stikstofuitstoot heeft op twee manieren een slechte invloed: ten eerste als het fijnstof wordt, en ten tweede als schadelijke stikstofverbinding. Lange tijd werd stikstof niet gezien als gezondheidsprobleem. Ten onrechte! Het is de lucht die je iedere dag inademt.’

De longen van mensen worden aangetast. Bij het inademen van vieze lucht kun je er meteen last van krijgen: je gaat hoesten, je wordt kortademig, je gaat piepen. En bij langdurige blootstelling ontstaat een verminderde longfunctie of krijg je aandoeningen als COPD of astma.
De kleinste deeltjes kunnen tot diep in je longen doordringen en daarmee ook in de bloedbaan komen, wat weer kan leiden tot allerlei hart- en vaatziektes.
Verder heeft volgens de laatste inzichten slechte lucht mogelijk zelfs een effect op de hersens.

Van Schayck: ‘Er zijn aanwijzingen dat luchtvervuiling dementie kan bevorderen. Dat laatste moet ik voorzichtig zeggen, want het is nog niet keihard aangetoond. Maar er zijn aanwijzingen. Het effect van stikstofuitstoot op het ontstaan van astma is wél hard aangetoond. Per jaar krijgen zo’n 8000 kinderen in Nederland astma ten gevolge van de blootstelling aan stikstof. Wat we inmiddels ook weten is dat degenen die dicht bij intensieve veehouderijen, kippenstallen en varkensstallen wonen vaker een longontsteking oplopen.’

Tip 1: Kies een verkeersluwe route
Ulrike Gehring, epidemioloog aan de Universiteit Utrecht, heeft veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen gezondheid van mensen en de luchtverontreiniging. Zij zegt: ‘Als je de keuze hebt tussen twee routes, kies dan verstandig en neem de verkeersluwe variant. Dat is ook vaak de mooiere route. Honderdvijftig à tweehonderd meter van een weg neemt de luchtvervuiling al snel af. Ook tien of twintig meter scheelt. Vrijliggende fietspaden zijn wat dat betreft al beter dan fietsen op de weg.’ Zo is het ook verstandig om een parallelle fietsroute te zoeken in plaats van fietsen over die drukke verkeersroute.
Gehring: ‘We hebben een studentenproject gehad waarbij we een bakfiets vol meetapparatuur van Utrecht Centraal naar De Uithof lieten fietsen; de ene route langs een autoroute, de andere meer door het park en over fietspaden. Dan zie je grote verschillen in de concentratie fijnstof.’

Op de kaarten van ‘Atlas Leefomgeving’ kun je de luchtkwaliteit in beeld krijgen. Vooral de kaarten voor fijnstof en nog kleiner fijnstof (PM 10 en PM 2,5) en stikstofdioxine zijn relevant voor fietsers. Op de kaarten voor stikstofdioxide zie je de impact van verkeer. Alle snelwegen en grote wegen lichten op. De kaarten voor fijnstof laten meer een deken zien over het midden en de zuidelijke helft van Nederland, waarbij Zuidoost-Brabant opvalt. Dat ligt niet alleen aan de uitstoot daar ter plekke. Veel fijnstof komt ook uit het buitenland ‒ plusminus 50%. Fijnstof varieert sterk naar plaats en tijd. Maar een snelle blik laat zien dat de schonere lucht in Noord-Nederland te vinden is.

Tip 2: Kies een rustig tijdstip
Als je per se wilt fietsen langs een snelweg, dan beter op zondagochtend. Kies niet voor de spits om te gaan sporten.

Tip 3: Kijk naar het weer
Ulrike Gehring: ‘Als het windstil is, dan blijft de viezigheid lang hangen. Windstille dagen in de winter zijn vaak het slechtst wat betreft luchtkwaliteit. In de zomer heb je soms ozon of zomersmog. Ozon ontstaat als stikstofoxide reageert met andere stoffen onder invloed van zonlicht. Zomersmog herken je wel als een kriebel in de keel of kriebelige ogen. Ja, juist op zo’n mooie dag wil je fietsen, maar doe dat dan heel vroeg of heel laat, want dan zijn de ozonconcentraties lager.’

Tip 4: Blijf wel bewegen
Nu denk je misschien: ik stap wel in de bus. Maar dat is volgens Gehring niet verstandig. ‘De meerwaarde van bewegen weegt nog altijd op tegen de schadelijke effecten van luchtvervuiling.’

Lidwien Smit is hoogleraar One Health en Milieu-epidemiologie bij de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht: ‘Dat ligt toch net even anders. De afstand tot veehouderijen is groter. Van de Q-koortsepidemie zijn wel gevallen bekend van fietsers die langs een besmette geitenhouderij fietsten en ziek werden, maar dat zijn incidentele gevallen.’
Maar dat betekent volgens Smit niet dat autoverkeer meer invloed heeft op de luchtkwaliteit dan de veehouderijen. ‘In z’n algemeenheid kun je zeggen: hoe dichter je bij de bron komt, hoe meer risico. Dus het is inderdaad verstandig niet langs een drukke snelweg te gaan fietsen. Maar je ziet dat in gebieden met veel intensieve veehouderijen ‒ bijvoorbeeld in Zuidoost-Brabant ‒ of gebieden met veel pluimveebedrijven de gemiddelde luchtkwaliteit slechter is. Het besef groeit dat intensieve veehouderij een steeds grotere bron is van luchtvervuiling in Nederland. Verkeer wordt relatief schoner, maar bij de landbouw gaat dat minder op.’

Jazeker, zeggen de wetenschappers. Ulrike Gehring: ‘We weten steeds beter wat de relatie is tussen luchtvervuiling en gezondheid. Als de lucht niet schoon is, heeft iedereen daar last van. Iedereen is blootgesteld aan lucht, iedereen loopt risico. Het is niet zoals met roken. Roken is voor het individu een groter risico, maar luchtvervuiling is een risico voor iedereen. Industrie en auto’s zijn wel schoner geworden, maar tegelijkertijd blijkt uit onderzoek dat gezondheidsproblemen niet net zoveel afnemen. Het blijkt dat luchtverontreiniging ook in lage concentraties effect heeft. Het kan en het moet beter.’
Onno van Schayck: ‘In het begin van mijn carrière voelde ik mij wel een roepende in de woestijn als ik het had over roken. Soms heb ik het idee dat de geschiedenis zich herhaalt als het gaat over de effecten van luchtvervuiling. Maar ik heb goede hoop dat iedereen zich ook bij luchtvervuiling steeds meer bewust wordt van de schadelijke effecten!’

Via https://www.atlasleefomgeving.nl/verken–en–ontdek/gezonde–fietsroute–in–utrecht vind je voor de provincie Utrecht een schone fietsroute van de Fietsrouteplanner van de Fietsersbond. Op https://www.atlasleefomgeving.nl/ zie je hoe de luchtkwalitiet er op het moment dat jij kijkt voorstaat in jouw buurt.

De actuele luchtkwaliteit op een aantal meetpunten: luchtmeetnet