Krijg jij voorrang als je van rechts komt?

Er zijn hele volksstammen automobilisten die vóór 2001 hun rijbewijs hebben gehaald. Die hebben nog ergens in hun hersentjes de regel ‘snelverkeer gaat voor langzaam verkeer’, een regel die stamt uit de bezettingsjaren.

In december 1941 voerde de Duitse bezetter nieuwe verkeerswetgeving in. Daarin zaten allerlei malle voorschriften zoals dat fietsen met losse handen verboden was, de voeten mochten niet los van de trappers, het was verboden hand in hand te fietsen. Zoals Pete Jordan in De Fietsrepubliek beschrijft, ergerden de Duitsers zich dood aan de drommen Nederlandse fietsers die zich aan niemand veel gelegen lieten. Vandaar dat ze het in 1941 met nieuwe wetgeving probeerden. En een van de nieuwe regels was dat fietsers voortaan voorrang moesten geven aan gemotoriseerd (meestal Duits) verkeer. Na de oorlog werden vele Duitse wetten weer ingetrokken, maar deze regel niet.

Jaren gebeurde er niets. Tot dat in 1975 de Fietsersbond werd opgericht, die meteen vanaf de start deze ongelijkheid onder vuur nam, met allerlei lobbyactiviteiten en ingezonden stukken. ‘Fietser is nog steeds niet bevrijd’, luidde de enigszins tendentieuze kop van een Fietsersbond-opiniestuk in de Volkskrant van 1995. Uiteindelijk leidde dat tot succes. Wel volgden nog jaren van vertragingstactieken van opeenvolgende ministers, maar op 1 mei 2001 was het zover. Bestuurders, en nu dus inclusief fietsers kregen voorrang van rechts. Een campagne met de slogan ‘Geef het door, rechts gaat voor’, waarbij zelfs Vader Abraham en de smurfen werden ingezet, maakte de nieuwe regel bekend.

In 2006 verscheen er een evaluatierapport van Paul Schepers, onderzoeker bij Rijkswaterstaat. Voor dit onderzoek werden 10 gelijkwaardige kruispunten geobserveerd en er werden mensen geïnterviewd. Opmerkelijke conclusies: Rechts gaat voor, wordt lang niet altijd nageleefd en zeker fietsers krijgen vaak geen voorrang terwijl ze er wel recht op hebben. Bestuurders in het algemeen krijgen in 71% van de gevallen voorrang, fietsers maar in 57%.

Schepers schrijft dat dat te maken heeft met informele regels die blijkbaar soms voor gaan op de formele verkeersregels. Informele regels zijn bijvoorbeeld: ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ en ‘groot gaat voor klein’. Fietsers zijn ‘klein’ zijn vergeleken met auto’s. Ook constateert Schepers op basis van de enquête dat een klein gedeelte van automobilisten ‘niet gemotiveerd is’ om voorrang te geven omdat ze geen respect hebben voor fietsers. Overigens bleek een en ander weinig effect op de verkeersveiligheid te hebben: er werden maar weinig ongelukken geteld met fietsers van rechts.

De vraag is of er sinds 2006 wat veranderd is. Zouden automobilisten misschien inmiddels er wat meer aan gewend zijn dat fietsers ook echte verkeersdeelnemers zijn en niet meer reageren in termen van klein en groot. Is de fietser verder geëmancipeerd? Krijgen we nu meer voorrang? Ik vraag het Schepers via de mail. Hij ‘zou er geen voorspelling voor durven maken’. Verder onderzoek naar dit onderwerp kent hij niet. Als ik zelf een voorspelling zou moeten maken, dan denk ik dat op veel gelijkwaardige kruisingen de wereld niet echt veranderd is in 10 jaar. Maar op plekken waar fietsers inmiddels qua aantallen fors in de meerderheid zijn, kan dat anders zijn. Ik vermoed dat er daar een andere informele regel telt: de macht van de massa.