Hunebed in Mid-Laren, met geparkeerde fietsen

‘Neêrlands Pompeii’ wacht op Chinezen (43 km)

De Hondsrug is een van de weinige gebieden in Nederland die ongeschonden de 21ste eeuw hebben gehaald. Dat is de Verenigde Naties (VN) niet ontgaan. ‘Er is een echte traditie van bescherming van historische monumenten.’

Hunebed in Mid-Laren, met geparkeerde fietsen
Beeld-auteur: Corné Sparidaens

De Chinezen hebben de Hondsrug nog niet ontdekt. Maar lang kan dat niet meer duren zegt Theo Spek, hoogleraar Landschapsgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. De Hondsrug, gelegen in Groningen en Drenthe, is namelijk sinds vorig jaar een heus UNESCO Global Geopark. ‘Zo’n label is voor het toerisme erg belangrijk. Als er UNESCO voor staat, komen er veel buitenlandse toeristen op af. Chinezen bijvoorbeeld hebben afstreeplijstjes voor UNESCO-werelderfgoedsites. Die willen ze allemaal bekijken’, aldus Spek, die voorzitter was van de commissie die de wetenschappelijke onderbouwing voor de aanvraag moest leveren. Om het Geopark te promoten is er een fietsroute uitgezet: Ontdek prehistorisch Groningen. 

Hoogleraar Theo Spek bij zijn huis in Zeegse
Terwijl we uitkijken over de oude hooilanden vertelt de hoogleraar dat hij zijn kippen moet beschermen tegen vossen en steenmarters. Beeld-auteur: Corné Sparidaens

Plattelandsleven
Zonder Chinezen wordt er ook al veel recreatief gefietst, ook op een doordeweekse zomerdag. Bij Spek, die midden in zijn studieobject woont, flitsen de fietsers voorbij. Zijn huis staat in het Drentse Zeegse (net onder Groningen) en vanuit zijn werkkamer kijkt hij uit over een beek die door oude hooilanden kronkelt. Het terrein is van Staatsbosbeheer. Er ligt een omgevallen boom en een paar vleeskoeien moeten het gras een beetje kort houden.
Het weggetje waar Spek aan woont is omzoomd door houtwallen. Terwijl we uitkijken over de oude hooilanden vertelt de hoogleraar dat hij zijn kippen moet beschermen tegen vossen en steenmarters. Het geheel roept het romantische beeld op van het onbedorven plattelandsleven van voor de grootschalige industriële landbouw.

IJstijd
De idyllische woonplek van Spek illustreert waarom de Hondsrug is uitverkoren als eerste en enige Nederlandse Geopark. Het gaat de VN niet alleen om bijzondere geologische landschappen, maar ook om natuur en cultuur. Die geologische basis moet er natuurlijk wel zijn. En in dit geval zijn het de afzettingen van een ijsrivier uit de voorlaatste ijstijd. Die rivier stroomde onder een enorme gletsjer. Nadat de gletsjerstroom was verdwenen, bleef de Hondsrug over, een heuvelrug die van Groningen tot Emmen reikt. Uniek in Noordwest-Europa. Aan weerszijden van de Hondsrug was moeras. Op de heuvelrug kon je het beste wonen en de fietsroute volgt de sporen van duizenden jaren onafgebroken bewoning.

En mocht je niks met geschiedenis hebben: het is ook gewoon aangenaam fietsen door prehistorisch Groningen. De tocht voert vanuit Groningen ‒ de Grote Markt is het noordelijkste punt van de Hondsrug ‒ over rustige (onverharde) wegen en schelpenpaadjes zuidwaarts tot aan een hunebed in Midlaren. Daarna gaat de weg noordwaarts door bossen, het beekdal van de Drentsche Aa en langs het Paterswoldsemeer weer terug naar Groningen.

Productie
Dat de Hondsrug grotendeels ongeschonden de moderne tijd heeft gehaald, is bijzonder. In Friesland bijvoorbeeld zien boeren er zelfs nu nog geen been in om duizenden jaren oude terpen omwille van een kleine productieverhoging glad te strijken. ‘Ik vertel dan dat het gaat om terpen waar hun voorouders op hebben gewoond. Maar het maakt ze niet zoveel uit. Ze halen hun schouders erover op.’

De Hondsrug-boeren waren aanvankelijk geen haar beter. Ook zij wilden in de jaren zestig de productie verhogen door grootschalig ruilverkavelen en het uitgummen van oude houtwallen. Maar in het stroomgebied van de Drentsche Aa zijn, zo vertelt Spek, dankzij drie visionaire beleidsmakers veel oude elementen bewaard gebleven. De boeren sputterden natuurlijk tegen. Het compromis was dat de boeren de handen vrij hadden op de productieve hooggelegen percelen. Arme en natte gronden in de beekdalen konden ze voor een goede prijs verkopen aan Staatsbosbeheer.

Fietsers in Noordlaarderbos.
Fietsers in Noordlaarderbos. Beeld-auteur: Corné Sparidaens

En zo zijn de houtwallen, kleine percelen en zandweggetjes die het fietsen zo aangenaam maken bewaard gebleven. Spek is niet bang dat het landschap alsnog aan economische belangen wordt opgeofferd. ‘Ik merk dat de interesse in de eigen geschiedenis groot is. Onze boeken worden veel verkocht en lezingen goed bezocht. Mensen zijn erg betrokken bij hun dorp. Dat heeft zijn wortels in het eeuwenoude markensysteem. Dat hield in dat er gemeenschappelijke gronden waren waar men samen over moest beslissen. Er is zo al eeuwenlang een overlegeconomie.’ Wat ook meespeelt, is dat de streek voor een belangrijk deel leunt op inkomsten uit toerisme. Het kleinschalige landschap is nu het productiemiddel geworden.

Steentijdsnelweg
En als je een beetje oplet kun je dat landschap lezen, zegt Spek. ‘Noord-Laren is een heel mooi historisch dorpje. Vroeger stonden de boerderijen op kleine akkertjes. Dat zie je nu nog terug in de schaakbordstructuur van het dorp. En in Midlaren had een boertje een hunebed in zijn achtertuin. Dat liet hij gewoon liggen. Sinds 1789 hebben de hunebedden al wettelijke bescherming. Dat is een hele vroege vorm van monumentenzorg; op Europees niveau heel bijzonder. Er is een echte traditie van bescherming van historische monumenten.’

Midlaren, hunebed D4 en D3
De Italianen hebben Pompeii. Wij hebben hunebedden. Beeld-auteur: Corné Sparidaens

De route doet het Midlarense achtertuinhunebed aan. Een oud en verweerd bordje stuurt je een smal onverhard paadje op dat ingeklemd ligt tussen twee heggen. Het hunebed, dat inderdaad pal naast een oud boerderijtje ligt, is een oase van rust. Ik hou even pauze in de schaduw van oude eiken. Die zou je daar in prehistorische tijden nooit aantreffen. ‘Vroeger stonden de hunebedden in een open en kaal landschap. Het waren een soort wegwijzers op een prehistorische snelweg.’
Nu navigeren de fietsers vooral met de hulp van de knooppunten. De prehistorische fietsroute steunt ook op dit knooppuntensysteem. Maar sommige delen moet je met een routebeschrijving doen. Dat gaat bij mij altijd mis. Google Maps houdt mij op koers. Er zou ook een app zijn, maar die was nog niet beschikbaar.

tussen Onnen en Noordlaren
Tot de negentiende eeuw kwam eigenlijk niemand graag op de Hondsrug. De eindeloze heidevelden die ontstaan waren door overexploitatie boezemden reizigers angst in.

Van Dulmen
Recreatieve fietsers – met of zonder ondersteuning van een route-app – zijn zonder dat ze het weten onderdeel van een lange toeristische traditie. Tot de negentiende eeuw kwam eigenlijk niemand graag op de Hondsrug. De eindeloze heidevelden die ontstaan waren door overexploitatie boezemden reizigers angst in. ‘Je kon dertig kilometer ver kijken. Men had angst voor de open vlakte. Het was onheilspellend en er was ook reëel gevaar van struikroverij. Pas in de negentiende eeuw zag men de schoonheid van het gebied met het onbedorven boerenleven en men beschouwde de hunebedden als Nederlandse oudheden.’ Spek laat een toeristische uitgave zien waarin de hunebedden werden aangeprezen als ‘Neêrlands Pompeii’.

Kunstenaars trokken over de Hondsrug en schilderden hunebedden, steevast met een Drentse schaapsherder ernaast en vogels erboven. De hoogleraar woont in een huis dat ooit het bezit was van zo’n romantische schilder op zoek naar het eenvoudige boerenleven. In 1921 verhuisde schilder Erasmus Bernhard van Dulmen Krumpelman vanuit Amsterdam naar Zeegse. In het huis zijn de schouw, de lambrisering en plavuizen van een zeventiende-eeuws grachtenpand te vinden. ‘Die had hij meegenomen uit Amsterdam ‒ dat zou nu natuurlijk niet meer kunnen.’
Nadat de kunstenaars eerst de geesten rijp maakten, legde de spoorlijn Zwolle-Groningen in 1870 het gebied vervolgens daadwerkelijk open voor het grote publiek. En sindsdien is het toerisme nooit meer opgehouden. Na de kunstenaars en de fietsers wacht het Hondsrug Geopark nu op de eerste Chinezen.

Een folder met de Hondsrugroute (1,50 euro) is bestellen op toerisme.groningen.nl. De route zou ook in de app Groningen Routes moeten komen.

De route staat in de Fietsrouteplanner bij de voorgeplande routes onder de naam ‘Ontdek de Hondsrug’ en is 43 kilometer lang. 

routekaartje
Ontdek de Hondsrug in de Routeplanner

Actie: Fietsersbond verslaat Google Maps

Ken je onze Routeplanner al? Het is de meest volledige fietsrouteplanner van Nederland, veel beter dan Google Maps. Google heeft macht en geld, maar wij hebben gouden vrijwilligers die jou helpen om de snelste, groenste of rustigste route te kiezen. Alleen is onze app nog niet zo gebruiksvriendelijk als Google maps. De app perfectioneren is het enige dat onze vrijwilligers niet zelf kunnen. In 2019 hebben we maar liefst 80.000 euro opgehaald om de Routeplanner te verbeteren. We verwachten zomer 2021 met iets goeds voor de dag te komen. Op de hoogte blijven? Ga naar fietsersbond.nl/app Maar doneren kan natuurlijk nog steeds. Hoe meer geld we binnenhalen, hoe beter onze planner. Doneer 5 euro, 15 of meer en maak de Routeplanner van de Fietsersbond beter dan ooit! (En wíj doen niks met je persoonlijke gegevens ;-))

"*" geeft vereiste velden aan