Nieuwe Waterlinieroute (totaal 242 km)

Tekst en beeld: Jessica de Korte

Het lijkt wel een speurtocht. Vijfenveertig forten kom je tegen op de Waterlinie Fietsroute, maar het is best zoeken geblazen. Net als vroeger staan de verdedigingswerken verdekt opgesteld, achter een rij bomen of struiken. Niet zelden zijn het kleine natuurgebiedjes geworden, waar vleermuizen overwinteren, kauwen hun nestjes bouwen en bijen op de meidoorns of wilde marjolein afkomen.
‘Kijk, daar is er weer één,’ roep ik naar mijn fietsmaat, die weet dat ik vals speel. Bij haar hangen de knooppunten van de route aan het stuur, ik heb de kaart met de bezienswaardigheden. Op dag drie grinniken we als fort nummer veertig in zicht verschijnt. ‘Het begint eentonig te worden,’ merk ik lachend op. Maar verre van dat. Het ene fort is rond, het andere vierhoekig of stervormig, de luiken donkergroen of knalrood.

De route volgt de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die west-Nederland van 1815 tot 1940 beschermde tegen de vijand. ‘Zo uniek, dat ze dit konden maken, in die tijd,’ zegt gids Piet ten Pierick in Fort bij Vechten, als we de fietsen weer eens hebben gestald. De voormalig tekenaar bij bouwbedrijven kijkt nogal altijd zijn ogen uit. ‘Men kon het land veertig centimeter onder water zetten. Genoeg om de vijand tegen te houden.’ Wie te voet kwam, zakte weg bij een sloot. Varen was geen optie.
Als Piet de flankbatterijen toont, springt aan de overkant net een fietser naakt de gracht in. Een eeuw geleden liet men dat wel uit zijn hoofd, toen soldaten hier met munitie klaar zaten, maar nu voelt het vredig. Een vinkje zingt zijn lied en boerenzwaluwen dansen sierlijk in de lucht. De groene specht, boomkruiper, grauwe vliegenvanger en ijsvogel, het zijn allemaal vogels die hier graag komen.

De fietsroute is waterrijk. Logisch. Veel kanalen, rivieren en plassen uit de tijd van de verdedigingslinie liggen er nog. Bij de Gein en Vecht overheerst het solitaire gevoel, terwijl de Ankeveense en Loosdrechtse Plassen in ’t Gooi vol levendigheid zijn. Smalle paden vol fietsers, omwonenden in sportauto’s. De Stelling van Utrecht – op steenworp afstand van de stad – blijkt geliefd bij groepjes moslima’s, de polders bij de Lek heb je bijna voor jezelf.
Soms is de poort dicht van een fort. Daar kun je enkel op afspraak komen, via Natuurmonumenten of Staatsbosbeheer. Maar opvallend vaak kun je wél een kijkje nemen. Fort Uitermeer heeft een fraai terras, slapen in een pipowagen kan bij Fort Werk aan de Korte Uitweg en een bierbrouwer maakt gebruik van Fort Everdingen. Jarenlang is hard gewerkt om de verdedigingswerken, die behoorlijk waren vervallen, nieuw leven in te blazen.

‘Ik hoop dat fietsers na een bezoek geïnspireerd en blij wegrijden, vol nieuwe ideeën,’ zegt Marcel Blekendaal, fortwachter bij Fort Maarsseveen, een broedplaats voor kunst en cultuur. ‘Dat ze zien hoe leuk zo’n fort is!’ Dan heeft Marcel het nog niet eens over de vestingstadjes, bunkers en kastelen waar we in een paar dagen langskomen. Bomvol verhalen. Niet voor niets is de Nieuwe Hollandse Waterlinie genomineerd voor Unesco-werelderfgoed. En hoe kun je die beter verkennen dan op de fiets?

De Waterlinie Fietsroute van 242 kilometer loopt via knooppunten van Abcoude naar Gorinchem. Je kunt er ook een rondje van maken, dan is de route 373 kilometer. Wil je liever niet je eigen fietsvakantie plannen, dan zijn er meerdere reisorganisaties die arrangementen aanbieden. De routekaart of gps-route downloaden kan via www.waterliniefietsroute.nl

Een oud stationsgebouw in Abcoude is omgetoverd tot een charmant hotel met restaurant: De Witte Dame. Toen de spoorlijn in 1977 werd verlegd, kwam er een nieuw station en verloor dit pand zijn functie. Waar zich vroeger de dienstwoningen van de stationschef, stationswachter en brugwachter bevonden, kun je nu slapen. De lichte kamers zijn stijlvol ingericht, met trendy houten meubels en kitchenettes. Voor de fietser is er een mooi terras (met heerlijke, bourgondische maaltijden van streekproducten), op loopafstand ligt Fort Abcoude. Stationsplein 3, Abcoude, tel.: 0294-26 94 75,

Je eigen fruit plukken, kan bij Nieuw Slagmaat, de boerderij van de vrolijke Djûke Smith-van der Maat en haar ouders. In september hangen er bijvoorbeeld appels, kiwibessen, peren en pompoenen (plukdata staan op de website). De familie werkt milieubewust. Zo produceren ze eigen voer voor de blaarkopkoeien en wordt de mest gebruikt op het land. De klaprozen en zonnebloemen bij het maïsveld trekken nuttige beestjes aan zoals de gaasvlieg en sluipwesp, die helpen bij het bestrijden van ongewenste insecten. Producten zijn te koop bij de landwinkel met terras. Marsdijk 5, Bunnik, tel.: 030–63 71 539.

Op meerdere plekken kun je naast een fort een tentje opzetten, heerlijk in het groen. Zo ligt er bij Werk aan de Korte Uitweg (Lange Uitweg 42, Tull en ’t Waal) een Natuurkampeerterrein (wel Het Groene Boekje nodig, zie www.natuurkampeerterreinen.nl) op het terrein achter de kazerne. Ook is het mogelijk een pipowagen te huren. Fort Everdingen heeft een terrassencamping aan de Lek, met plek voor tenten tussen de bomen en ook een terrein voor campers. Overdag hoor je de vogels, ’s nachts zoeven de vleermuizen voorbij. Noodweg 2, Everdingen, tel.: 0347-769005, reserveren via [email protected].

Geïnteresseerd in de historie van het Nieuwe Hollandse Waterlinie? Het Waterliniemuseum bevindt zich in Fort bij Vechten (Achterdijk 12, Bunnik), waar de gastheren en -dames dagelijks rondleidingen geven langs de oude kazematten, kruitkamers en slaapvertrekken. Fort Vuren (Waaldijk 2, Vuren – ook een fijne lunch, slaap en -kampeerplek) heeft sinds 2017 het Sky of Hope, WO2 en Vliegeniersmuseum, met onder meer persoonlijke spullen van de piloten in de Tweede Wereldoorlog.

Slapen in de oude remise, officierskamer, kruitkamer of ziekenboeg is mogelijk bij Fort Bakkerskil (Kildijk 143, Nieuwendijk), een sfeervolle B&B. De polder zie je vanuit de remises, die vroeger werden gebruikt voor het prepareren van de kanonskogels en de opslag van de kanonnen. Boven het fort staan nieuwsgierige schapen te grazen en heb je mooi zicht op de omgeving. Tijdens een wandeling in het gebied tref je met een beetje geluk bevers. Ook leuk: Fort Uitermeer (Uitermeer 5, Weesp) verhuurt houten hutten op het water, met een kano voor de deur.