Bijna de helft van de visueel gehandicapten ergert zich in het verkeer het meest aan fietsers, blijkt uit onderzoek van KNGF Geleidehonden. Blinden lopen gevaar in het verkeer; automobilisten en fietsers weigeren vaak om even te stoppen voor een overstekende slechtziende. In 2011 werd 92 procent van de blinden regelmatig genegeerd in het verkeer. In 2015 bleek dit voor meer van de helft niet verbeterd, of zelfs verslechterd.
‘Let eens op!’
Blindengeleidehondenbaas Erik-Jan Zuidberg herkent zich in dit beeld. ‘Als ik wil oversteken, suizen de fietsers mij voor- en achterlangs voorbij. Als dit een bijna-botsing oplevert, krijg ik vaak ‘Kijk uit joh!’ of ‘Let eens op!’ naar mijn hoofd geslingerd.’ Zuidberg loopt elke werkdag van zijn huis naar zijn werk bij de gemeente Assen en merkt dan dat vrijwel niemand stopt. ‘Het zijn vaak scholieren, maar ook oudere mensen wijken eerder uit dan dat ze stoppen.’
Terwijl ik met Zuidberg meeloop, zie ik het zelf ook. Na nog geen 100 meter steekt Zuidberg de straat over. Voordat hij oversteekt, luistert hij eerst. Dan blijft hij staan met de stok naar beneden, waarmee hij aangeeft: ‘Let op, ik sta te wachten om veilig te kunnen oversteken.’ De naderende fietser ziet het niet – of wil het niet zien – en stopt niet. Zuidberg hoort de fietser niet komen en steekt over. De jongen schrikt, maar weet net achterlangs te glippen.
Zuidberg is eraan gewend geraakt dat hij verwijten als ‘Kijk toch uit’ krijgt toegeschreeuwd. ‘Maar het blijft vervelend. Ook is het moeilijk om weer met vertrouwen de weg op te gaan; je bent vaak toch angstig bij het oversteken.’
Baas bepaalt
Het KNGF krijgt jaarlijks veel mailtjes en telefoontjes met klachten van blinden die een fietser niet of nauwelijks konden ontwijken, zegt Daniëlla van Gennep, manager Filantropie en Communicatie van het KNGF. ‘Zo hebben we zelfs een ambassadeur die haar ‘ongevalstokken’ spaart. Elke stok die kapot is gegaan doordat deze tussen de spaken kwam, krijgt een speciaal plekje in haar verzameling. Dat klinkt misschien grappig, maar het is natuurlijk ernstig.’
‘Veel mensen denken dat de blindengeleidehond bepaalt wanneer er kan worden overgestoken. Dit is een misverstand. De hond kan ervoor zorgen dat de baas nergens tegenaan loopt, maar de hond kan niet inschatten wanneer de kust veilig is om over te steken. Uiteindelijk kiest de baas het moment om over te steken’, zegt Van Gennep.
Witte stok
Ingeborg van der Pijl, projectcoördinator Mobiliteit en Toegankelijkheid van de Oogvereniging, wijt de gevaarlijke situaties aan een gebrek aan besef. ‘Nog te veel mensen weten niet waar de witte stok voor staat. Een blinde met blindenstok krijgt altijd voorrang, ook als de andere verkeersdeelnemer groen licht heeft. Zo is het in de Nederlandse wet vastgesteld, maar dat is bij veel mensen onbekend. Niet alles valt de fietser te verwijten. Soms wordt de stok op een onverwacht moment uitgestoken omdat de blinde de fietser niet hoort komen.’
We naderen het centrum van Assen. Het is lekker weer, de terrassen zitten vol en het is druk in het centrum. Zuidberg wil het zebrapad oversteken, maar zelfs daar krijgt hij niet snel voorrang. Mensen lijken niet door te hebben dat hij zich klaarmaakt om over te steken en fietsen door. Na een achttal fietsers wordt er eindelijk gestopt. ‘Toe maar hoor’, zegt een vrouw op een beleefde toon. Zuidberg knikt en weet dat hij veilig over kan. ‘Het is fijn dat mensen laten weten dat het veilig is, maar verder verlang ik niet vaak hulp. Ik wil mezelf kunnen redden.’
Het theoretisch verkeersexamen dat jaarlijks door Veilig Verkeer Nederland (VVN) wordt verzorgd op veel basisscholen in Nederland bevat niet standaard een vraag over het voor laten gaan van een blinde met blindenstok. ‘De vraag zit wel in onze database, maar dit jaar komt er geen vraag over blinden of slechtzienden aan bod’, zegt José de Jong van VVN. Ook bij het theorie-examen van het CBR wordt er niet altijd naar gevraagd. Van Gennep van het KNGF probeert dit te veranderen. ‘We willen dat elk theorie-examen een vraag over blinden bevat.’
Van Gennep heeft het gevoel dat de handhaving beter kan en dat politie en gemeenten hier nog winst kunnen boeken. Het komt volgens haar vaak voor dat een blinde geen voorrang krijgt. ‘Ik heb nog nooit verhalen gehoord over iemand die is bekeurd voor het niet voor laten gaan van een blinde die aangeeft over te willen steken.’ Het boetebedrag ligt voor fietsers op 140 euro; voor automobilisten is dat 370 euro.
Shared space
En het wordt nog moeilijker voor blinden. Gemeenten experimenteren met shared space, waarin iedereen dezelfde ruimte moet delen. Shared space gaat uit van de eigen verantwoordelijkheid van verkeersdeelnemers, waardoor verkeersborden, regels, trottoirs en fietspaden achterwege kunnen blijven.
We naderen de werkplek van Zuidberg. Oversteken levert telkens hachelijke situaties op. Erik-Jans blindenstok komt meerdere keren bijna in aanraking met een fietser, al lukt het iedereen om nog net op tijd uit te wijken. Zuidberg heeft al verschillende ongelukken meegemaakt, maar vandaag komt hij zonder kleerscheuren aan. Als we arriveren, wijst Zuidberg naar een plek in het centrum. ‘Dat daar wordt shared space. Dit maakt het nog gevaarlijker voor ons als blinden. Zonder regels worden we aan ons lot overgelaten.’
Martijn van de Lindeloof, adviseur Mobiliteit en Gedrag bij Grontmij, benadrukt dat het bij shared space gaat om de basisgedachte waarbij verkeersdeelnemers onderling zorgen voor veiligheid. De verkeerskundige snapt dat blinden zich onveilig kunnen voelen in een shared space. ‘Onderling worden er barrières opgeheven en het verkeer komt uit veel verschillende richtingen. Blinden zouden daar eerder gedesoriënteerd van kunnen raken.’
Toch ziet Van de Lindeloof het positief in. ‘Met deze filosofie wordt het bewustzijn van de verkeersdeelnemers groter. Fietsers en automobilisten worden gedwongen om beter op te letten en niet af te gaan op regels. In normale verkeerssituaties zal de blinde op de stoep lopen, waardoor fietsers en automobilisten zich er niet bewust van zijn dat blinden ook verkeersdeelnemers zijn. Met deze nieuwe gedachtegang gaan de fietsers en automobilisten eerder beseffen dat zij hun gedrag moeten aanpassen aan de aanwezigheid van blinden in het verkeer.’
Maximumsnelheid voor fietsers
Ook de ontwikkeling van snellere fietsen baart de blinden zorgen. Door het toenemende aantal racefietsers en e-bikers krijgen visueel gehandicapten het nog moeilijker volgens Van der Pijl van de Oogvereniging. ‘Ze krijgen nauwelijks tijd om te anticiperen op wat er gebeurt. De snelheden van die fietsers liggen vrijwel altijd hoog en je hoort ze bijna niet aankomen.’ Van der Pijl ziet niet direct een oplossing voor dit probleem. ‘Al zou je jezelf kunnen afvragen of het misschien een goed idee is om binnen de bebouwde kom een lage snelheidslimiet op te leggen, dus ook voor fietsers.’
Van der Pijl ziet dat steden fietsen steeds meer de ruimte geven. ‘Voor blinden blijft er dan steeds minder ruimte over. Als fietsers de algemene verkeersdiscipline strikt willen naleven, dan boeken we al veel winst. Gemeenten kunnen er bovendien voor kiezen om zebrapaden te behouden of toe te voegen.’ Zuidberg blijft strijden voor blinden en slechtzienden. ‘In de toekomst wil ik ervoor blijven zorgen dat het besef bij mensen toeneemt dat wij ook verkeersdeelnemers zijn.’
Categorieën
