Trekkers worden steeds breder. En daarmee gevaarlijker voor fietsers. De regelgeving biedt te weinig bescherming, vindt de Fietsersbond. Boeren zien dat anders: ‘Landbouwers waren er eerst.’
Van verre kwam er iets groots aan. Geen vrachtwagen, geen personenauto, het bleek een tractor, met volgeladen aanhangwagen. Fors breed. Hij nam een flink deel van de relatief smalle weg in beslag. Ik nam het zekere voor het onzekere, kneep in de rem en stelde me op in de berm. Zijn achterwielen waren net zo hoog als ikzelf.
Een ontmoeting van een fietser en een tractor op een weg is nooit een ontmoeting, zegt Kees Mourits, de man die zich binnen de Fietsersbond met landbouwverkeer bezighoudt. ‘Het is altijd een conflict. Een tractor is qua gewicht en massa zo enorm dat het altijd bedreigend is voor een fietser.’
De feiten
Jaarlijks vallen er gemiddeld 17 doden en 250 zwaargewonden bij ongelukken waar een landbouwvoertuig is betrokken. In 21 procent van de gevallen gaat het om fietsers. Gezien het beperkte aantal kilometers op de weg is dat fors. In het uitgebreide onderzoek uit 2010 constateert de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat ‘ongevallen met een landbouwvoertuig drie keer zo vaak dodelijk zijn als ongevallen met een personenauto’.
Negatieve trend
En de trend is niet gunstig. Jasper de Vries van Wageningen Universiteit analyseerde met collega’s de cijfers van de afgelopen 25 jaar. Was in het verleden bij 1 procent van de dodelijke ongelukken een landbouwvoertuig betrokken, nu is dat 2 procent. Jasper de Vries: ‘Terwijl in het gewone verkeer allerlei maatregelen zijn genomen, zijn die niet voor het landbouwverkeer genomen. Zo zijn de eisen voor het autorijbewijs strenger geworden, maar het trekkerrijbewijs is er pas sinds juli. De landbouwvoertuigen zijn niet alleen steeds groter geworden, maar ze leggen ook grotere afstanden af over de openbare weg door schaalvergroting, en als het misgaat, gaat het goed mis.’
Wat ook meespeelt is dat het platteland diverser wordt. De Vries: ‘Er staan ook zorgboerderijen, campings, restaurants. De recreatie neemt toe, waardoor er meer fietsers op het platteland rijden.’
Kunnen we die fietsers en tractoren niet meer scheiden?
Zeeland was de eerste provincie die in 2011 een Kwaliteitsnet Landbouwverkeer vaststelde, inmiddels gevolgd door Fryslân. Andere provincies, zoals Limburg en de regio Midden-Holland (Zuid-Holland) zijn er mee bezig. Met vertegenwoordigers van boeren, loonwerkers, gemeenten maar ook van de Fietsersbond wordt het netwerk voor het landbouwverkeer vastgesteld en een oplossing gezocht voor knelpunten, bijvoorbeeld waar landbouwroutes samenvallen met fietsroutes. Elk jaar wordt een aantal van die knelpunten opgelost. Wijnand Blommaert van de provincie Zeeland: ‘Wij proberen zo fietsroutes en logistieke landbouwroutes te scheiden, maar helemaal vermijden dat je ooit nog een trekker tegenkomt lukt niet. Een landbouwer moet natuurlijk zijn perceel bereiken.’ Zo helpt zo’n kwaliteitsnet, maar zaligmakend is het niet. Zeker ook omdat het oplossen van knelpunten een kwestie van de lange adem is.
Helpen de nieuwe regels?
Jarenlang liep Nederland, dankzij een stevige boerenlobby, achteraan in Europa wat betreft regelgeving voor tractoren. Nu verandert dat. Voorheen konden 16- en 17-jarigen zonder veel restricties een trekker besturen. Sinds juli moet je een trekkerrijbewijs (T-rijbewijs) hebben. Hero Dijkema, van Cumula Nederland, brancheorganisatie van loon- en grondverzetwerkbedrijven, die ‒ anders dan de boerenorganisaties ‒ al jaren pleit voor strengere regels, verwacht daar wel iets van. Dijkema: ‘Van rijschoolhouders horen we dat die jongens prima kunnen rijden, maar dat ze qua verkeersinzicht tekortschieten. Die groep leert nu echt beter omgaan met fietsers en andere verkeersdeelnemers.’
Per 2017 zijn tractoren ook kentekenplichtig. Daarbij gaat de maximumsnelheid omhoog: van 25 naar 40 kilometer per uur. De verwachting is dat dan wegbeheerders er met name op provinciale wegen eerder voor zullen kiezen tractoren op de hoofdrijbaan te laten rijden, in plaats van op de parallelweg tussen de fietsers. Heel goed nieuws voor fietsers. Vandaar dat de Fietsersbond zich wel kan vinden in snelheidsverhoging, op wegen met een aparte fietsvoorziening.
Opgerekte motie
Die 40 kilometer was oorspronkelijk ook alleen de bedoeling van de motie van Sander de Rouwe in 2013 op wegen met zo’n aparte fietsvoorziening. Maar de afgelopen maanden heeft een werkgroep onder leiding van het ministerie die motie uitgewerkt en nu blijkt dat de werkgroep de maximumsnelheid wil uitbreiden naar 40 op álle wegen, dus ook op plattelandsweggetjes zonder fietsvoorziening.
Kees Mourits van de Fietsersbond is daarvan geschrokken: ‘Daar rijden scholieren, maar ook ouderen. Veel van die weggetjes maken deel uit van de knooppuntroutes. Omdat oudere fietsers vaak doodsbang zijn voor die tractoren, stappen ze af, maar afstappen in de berm is ook niet ongevaarlijk. Ze kunnen vallen. Ik wil dat tractorbestuurders zich heel rustig gedragen op die weggetjes en dan helpt 25 als maximumsnelheid.’
Blommaert zit in de ministeriële werkgroep. Hij wijst erop dat tractoren nu meestal al 40 rijden. ‘Met de snelheidsverhoging bestendigen we de status quo. Men reed al harder en dat werd gedoogd. Nu is dat een harde grens die kan worden gehandhaafd.’ Ook Dijkema zegt: ‘Ik denk dat die snelheidsverhoging niet veel invloed heeft op hoe hard men in werkelijkheid rijdt. De realiteit is nu toch dat men 40 rijdt. Ik verwacht niet dat 40 dan ineens 60 wordt.’
Mourits: ‘Het argument dat ze nu toch al 40 rijden, vind ik niet zo sterk. Ik denk dat als het 40 wordt, ze daar ook naar gaan rijden. Vergelijk het met fietsen op de stoep. Mensen die op de stoep fietsen, rijden over het algemeen heel voorzichtig omdat ze weten dat wat ze doen niet mag. Tractoren moeten zich meer gaan gedragen alsof ze te gast zijn.’
Gedrag aanpassen
Te gast? Boeren zien dat anders. In hun ogen zijn fietsers te gast op hún wegen. Dijkema: ‘Die wegen zijn er ter ontsluiting van een perceel. In natuurgebieden zijn geen wegen. Al die polderwegen zijn primair voor de landbouw en daarnaast kun je er prima op fietsen. Landbouwers waren er eerst.’Dijkema wil vooral dat beide partijen hun gedrag aanpassen. ‘Ik zou wel voor een gezamenlijke gedragscampagne zijn. Sommige fietsers stappen af, maar er zijn ook die lekker breeduit drie dik naast elkaar blijven fietsen. Er zijn trekkerchauffeurs die maar raak crossen, maar ik weet van andere chauffeurs dat ze hun hart vasthouden als ze fietsers inhalen. Het liefst willen we gescheiden paden, maar als dat niet overal mogelijk is, moet je van beide kanten voorzichtig zijn.’
De snelheidsverhoging staat nog niet vast. Er komt nog een officiële internetconsultatie (internetconsultatie.nl/) en het voorstel moet nog door de Tweede Kamer worden goedgekeurd.
Wanneer rijden die trekkers?
Onderzoeker Paul Peter Kuiper van het Kadaster: ‘De hoeveelheid tractoren op de weg hangt onder andere af van de soort landbouw die wordt beoefend. Maar ook de seizoenen spelen hierbij een belangrijke rol. Voor een kavel van 2,5 hectare grasland moeten in de zomer gemiddeld 24 ritten worden gemaakt. In de winter zijn dit er maar twee. In een maïsgebied zijn de tractoren vooral in de herfst actief. In z’n algemeenheid zien we dat er het meest gereden wordt in de zomer en het minst in de winter.’
De provincie Zeeland heeft acht vaste locaties waarop het landbouwverkeer wordt geteld. De grafiekjes die dat oplevert, laten zien dat boeren en recreatieve fietsers dezelfde voorkeuren hebben: droog weer en zomer. Augustus is vaak een topmaand voor de Zeeuwse trekkers, en dat is dat natuurlijk ook voor fietsrecreanten.
Overigens valt het aantal trekkers wel weer mee. De provincie telde op de drukste tijden op sommige trajecten tachtig trekkers op een dag. Dat zijn er veel als je ze op een rijtje zet, maar een weg waar tachtig personenauto’s op een dag langskomen, noemen we heel rustig.
Wil je horen welke wetswijzigingen er voor landbouwverkeer aan komen? Wil je mee praten over wat dit voor fietsers betekent? Meld je dan aan voor de Fietsersbond Academieavond over landbouwverkeer op vrijwilligers.fietsersbond.nl/activiteiten/fietsersbond-academie/landbouwverkeer
Een lijst met medewerkers
-
Karin Broer
Freelance redacteur van de Vogelvrije Fietser
Word lid van de Fietsersbond
Steun de belangenbehartiger van fietsend Nederland en ontvang heel veel voordeel!