Kijk uit voor de tram!

Elke werkdag fietsen duizenden Utrechtse studenten van universiteitscentrum de Uithof naar het centrum. Maar omdat in 2019 de sneltram door de stad gaat rijden en die de populaire fietsroute doorkruist, wil de Provincie Utrecht de studenten voor hun eigen veiligheid langs een andere route leiden, eentje die wat noordelijker ligt.
Gedragspsycholoog Kirsten van Merwijk studeerde er op af:

Van Merwijk: ‘Gewoontegedrag is moeilijk te veranderen. Als je eenmaal een vaste route hebt, denk je daar niet meer verder over na. Om gedrag te kunnen veranderen moet je eerst weten waarom mensen die route gebruiken. Uit een onderzoek onder studenten bleek dat hun argument was dat de route die ze altijd namen snel en kort was. Om ze een andere route te laten fietsen, moest ik vervolgens iets veranderen aan de route, maar ik had weinig tijd en het moest wel praktisch haalbaar zijn. Uit sommige onderzoeken blijkt dat een route als korter wordt ervaren als er meer variatie is onderweg, maar ik kon bijvoorbeeld niet onderweg het groen onderweg aanpakken, om maar iets te noemen.’

Van Merwijk: ‘Mensen zijn geneigd zich af te sluiten voor boodschappen die met dood en ziekte te maken hebben. Waarschuwingen op sigarettenverpakkingen lijken ook niet te werken. Een positieve boodschap werkt beter.’

‘Ik heb teksten op het wegdek aangebracht. Niet op borden, want er staan in Utrecht al heel veel borden. De eerste tekst was: ‘Kies jij voor de snelste route richting centrum?’ De populairste route en de alternatieve route ontliepen elkaar niet veel in snelheid en afstand, dus ik moest het suggestief houden met een vraagteken. Ik heb de tekst vier dagen op het wegdek laten staan.’

‘Er was duidelijk een verschuiving. Dankzij tellussen onder fietspaden zag ik dat meer fietsers dan daarvoor de alternatieve noordelijke route namen.* Na vier dagen heb ik de tekst weggehaald. Over de tweede tekst moest ik langer nadenken. Ik baseerde me op experimenten waarbij mensen wordt gevraagd te stemmen door hun kauwgum in een van de twee afvalbakken te gooien. Dat kan stemmen op een politieke figuur zijn bijvoorbeeld. Met kauwgum in de linkerbak koos je dan voor Obama, in de rechterbak was een keuze voor Trump. Met als enig doel te zorgen dat mensen het in een afvalbak gooiden. Ik heb fietsers laten kiezen tussen rijk zijn of gezond. Dat zijn belangrijke keuzes die niemand onverschillig laten. In een online onderzoek bleek dat studenten praktisch allemaal voor gezond kozen. Mensen vinden het dan ongemakkelijk om de route te kiezen waar de tekst ‘Ik ben liever rijk’ aan gekoppeld is. Mensen vinden het belangrijk om hier voor ‘gezond’ te kiezen, hierdoor zouden ze liever niet via de onveilige route willen fietsen, omdat ze dan zouden stemmen op ‘Ik ben liever rijk’. Als ze met de fiets voor de richting ‘gezond’ stemden, reden ze de veilige route zonder tram.’

‘Dat kan ik niet met zekerheid zeggen. Ik denk dat het effect van de eerste tekst nog niet weg was toen ik de tweede tekst op het wegdek aanbracht. Dat is het lastige aan het onderzoeken van gedrag in de praktijk in vergelijking met labonderzoek.’

‘Helaas kan ik niet kijken wat het effect op de lange termijn is. Dat is vaak met dit soort onderzoeken. Maar ik doe in mijn verslag aanbevelingen. Eén daarvan is om het experiment te herhalen in augustus, als de nieuwe studenten de stad inkomen. Die hebben natuurlijk nog geen vaste route.’

‘Het experiment werd opgepikt op de sociale media. Iemand dacht dat het een kunstproject was. Van bekenden in Utrecht, die eerst niet wisten dat ik erachter zat, hoorde ik dat het ze aan het denken had gezet en dat ze nu de alternatieve, noordelijke route nemen dankzij mijn teksten.’

Kirsten van Merwijk studeerde Gedragspsychologie aan de Radbout Universiteit in Nijmegen en deed haar afstudeeronderzoek in opdracht van de Provincie Utrecht bij onderzoeksbureau XTNT, waar ze inmiddels een baan heeft als adviseur.

De resultaten en conclusies uit het onderzoek zijn gebaseerd op metingen in mei en juni 2018 op de fietspaden van De Uithof in Utrecht. Hierbij zijn verschillende meetperioden van een week met elkaar vergeleken. De conclusies gelden dus ook voor deze specifieke situatie. Om conclusies te kunnen trekken over de effecten op langere termijn en in andere situaties is meer onderzoek nodig.