Pop-Up Bike Lanes in Berlijn

De Pop-Up Bike Lanes doen hun naam eer aan. Niemand zag ze aankomen. Maar ineens waren mannen met fluorescerende hesjes autorijstroken aan het afzetten met verkeersbakens en gele lijnen, zodat fietsers veilig ruim baan kregen. Nu de fietsers naar de rijbaan zijn opgeschoven, is de stoep (fietsers en voetgangers moeten die in Berlijn vaak delen) breder voor de voetgangers, die zo makkelijker afstand van elkaar kunnen houden.
Bij al het sombere pandemienieuws was dat misschien wel het eerste positieve bericht voor fietsend Berlijn. Hun was bij het toetreden van de Groenen tot de Berlijnse regering drieënhalf jaar geleden al meer ruimte beloofd. De Berlijnse fietsers hadden in 2016 met meer dan 100.000 handtekeningen een fietsreferendum afgedwongen. De initiatiefnemers wilden dat ruimte en budget voor fietsers bij wet geregeld zou worden. Uiteindelijk was die volksraadpleging niet nodig omdat de nieuwe coalitiepartijen plechtig beloofden de plannen over te nemen.

De mooie woorden klonken verfrissend. En in de nieuwe mobiliteitswet werd in 2018 opgenomen dat in ieder geval langs alle hoofdwegen deugdelijke fietspaden moesten komen van minimaal twee meter breed. In totaal zou er duizend kilometer asfalt voor fietsers komen.
Toch was er van de fietsvriendelijke plannen heel lang bar weinig te zien op straat, tot onvrede van de fietsactivisten. Meer ruimte voor fietsers klinkt voor veel Duitsers namelijk gevaarlijk. De grote angst is dat er meer files ontstaan als auto’s plek moeten inleveren. Politici negeren gemakshalve ervaringen en onderzoeken uit bijvoorbeeld Nederland en Denemarken die het tegendeel bewijzen.
En toen was daar de pandemie die het fileargument van tafel schoof. Sinds de uitbraak is het autoverkeer in de Duitse hoofdstad sowieso met 40 procent afgenomen. En mensen die een besmetting in het openbaar vervoer willen vermijden, kiezen nu graag voor de fiets. Fietsenmakers zijn de komende maanden volgeboekt voor reparaties en de levertijden voor nieuwe fietsen lopen op. 

Misschien nog wel het meest verrassende element van de Pop-Up Bike Lane is de razendsnelle uitvoering ervan. Na jaren actievoeren bleek dat tussen idee en uitvoering niet meer dan drie dagen hoeven te liggen. De bereikte ambtelijke snelheid voelt daarmee zo’n beetje als het doorbreken van de bureaucratische geluidsbarrière. Een shock voor de Berlijners die – meer dan hun lief is ‒ zeer vertrouwd zijn met het eindeloos uitstellen van het omzetten van ideeën in daden.
Hoe kon dat zomaar? Het lijkt wel een beetje op de tegeltjeswijsheid die vaak op sociale media wordt gedeeld. ‘Iedereen zei: dat gaat zo niet. Toen kwam er iemand die dat niet wist, en die deed het gewoon.’

De ‘onwetende’ in dit geval is Felix Weisbrich, sinds afgelopen jaar hoofdambtenaar voor de openbare ruimte in stadsdeel Friedrichshain-Kreuzberg. Een stadsdeel dat, ondanks decennialang ‘Groen’ bestuur, mijlenver verwijderd is van een fietsvriendelijke infrastructuur. Dat een stadsdeel met zo veel snelheid en daadkracht handelt, waren de Berlijnse kranten niet gewend. En zo gebeurt het dat een ambtenaar ineens lokale bekendheid en internationale aandacht krijgt.
Weisbrich wuift alle verbazing weg en wijst op de al bestaande regels en plannen uit de mobiliteitswet van 2018 en dat hij in goed overleg met de stadsregering heeft gehandeld. ‘Berlijn is al onveilig voor voetgangers en fietsers; sinds de coronacrisis telt dat dubbel’, zegt hij in de krant Der Tagesspiegel. ‘Waar we deels lege drie- of vierbaans hoofdwegen hebben, moeten fietsers en voetgangers zich verdringen op de stoep en fietspaden. Dat gaat in tegen de afstandsregels en dus vond ik dat we snel moesten ingrijpen.’ 

Toch is de on-Duitse aanpak van gewoon uitproberen wel degelijk revolutionair. De trage uitvoering komt meestal doordat de plannen tot in de allerkleinste details moeten worden uitgewerkt. Als het aan het stadsdeel Friedrichshain-Kreuzberg ligt worden de tijdelijke fietspaden uiteindelijk permanent. De ‘coronafietspaden’ ontstaan langs de hoofdwegen waar toch al fietsvriendelijke ingrepen stonden gepland. Weisbrich ziet het dus als een voorschot op deze plannen. ‘Wie fietspaden zaait, zal fietsers zaaien. Wij willen dat meer mensen fietsen ‒ zonder gevaar voor lijf en leden.’
De Duitse hoofdstad komt nu aarzelend in beweging om meer plek te maken voor de fiets. De vraag is of de pop-upfietspaden het kantelmoment zijn om de logge tanker definitief in beweging te zetten, of dat het slechts een hoopvol strovuurtje was. Wanneer Berlijn echt een fietsstad wil worden, zullen alle stadsdelen in hetzelfde tempo aan de slag moeten als Friedrichshain-Kreuzberg.

Inge Lechner, docente Levenskunde: ‘Ik zie nu zelfs hele gezinnen op de fiets.’  

‘De Pop-Up Bike Lane maakt zichtbaar wat al lang nodig was: bescherming voor mensen die anders niet durven te fietsen. Ik zie nu ‘nieuwe fietsers’ en zelfs hele gezinnen. Dat is bijzonder. Het laat ook zien dat het autoverkeer niet ineens massaal in de file staat. Veel mensen kunnen het nauwelijks geloven en denken dat ze dwars door wegwerkzaamheden fietsen. Het zal ook nog wel even duren voordat iedereen eraan gewend is. Nu is corona als aanleiding en argument gebruikt om eindelijk iets te doen. We wachten al zo lang op dit soort maatregelen. Je vraagt je direct af waarom dit niet eerder kon. Ik denk angst om fouten te maken. Ik hoop daarom dat dit project ambtenaren moed geeft om meer nieuwe dingen uit te proberen.’ 

Felicitas Soeiro van fem|m* – feministische* Mobilität: ‘Het voelde alsof de rode loper voor ons was uitgelegd.’ 

‘De nieuwe lichtgevende fietsstroken zijn hopelijk een voorbode van een spoedige Verkehrswende.  Voor het eerst over de Pop-Up Bike Lane fietsen voelde bevrijdend, alsof de rode loper voor ons was uitgelegd. Het ontroerde en het geeft moed. We hebben bloemen overhandigd aan de wegwerkers die het fietspad gereed maakten. Dat hadden ze nog nooit meegemaakt. Het Pop-Up-principe kunnen we voor veel meer soorten van de openbare ruimte gebruiken om de stad terug te geven aan de bewoners. We hebben nu tijdelijke speelstraten. Maar denk ook aan caféterrassen en sociale projecten op parkeerstroken. Zo kun je meer ruimte schenken aan kinderdagverblijven, groenere pleinen. Vroeger duurde het jaren om iets om te zetten. De straat openen voor de buurt, voetgangers en fietsers in pop-upritme is een feministische utopie waaraan we werken. De leefbare stad begint bottom-up.’

Bertus Bouwman, journalist Duitslandnieuws.nl: ‘Eindelijk worden foutparkeerders sneller weggesleept.’  

‘In de zeven jaar die ik nu in Berlijn woon blijft het wennen dat fietsen hier gevaarlijk is. Daarom zie je op straat ook vooral jonge mannen zoals ik op de fiets. Vrouwen en kinderen durven het vaak niet, en ik snap helaas maar al te goed waarom. De huidige Berlijnse regering heeft drie jaar geleden beloofd om alle punten van het fietsreferendum over te nemen. Daar was weinig van te merken. Maar nu foutparkeerders eindelijk sneller kunnen worden weggesleept, de planning van enkele fietssnelwegen is begonnen en ineens 15 kilometer aan pop-upfietspaden ontstaat, groeit bij mij voorzichtig de hoop dat er betere tijden aanbreken. Het mooiste voorbeeld vond ik een gezin met twee kleine meisjes op hun fietsen die boodschappen hadden gedaan. Een tafereel dat ik voorheen enkel uit Nederland kende.’