Advies van Katan: ga fietsen

Van benzine word je dik

martijn katan

Martijn Katan, hoogleraar voedingsleer, heeft een bestseller geschreven. In Wat is nu gezond? legt hij uit wat de fabels en feiten zijn over voeding. Voor iedereen die iets aan overgewicht wil doen, heeft hij een kort en simpel advies: ga fietsen. (artikel is uit 2008)

Katan zet in zijn boekje de wetenschappelijke kennis over voeding en gezondheid toegankelijk op een rij. Niet iedereen is blij met de feiten. Vooral één zinnetje op bladzijde 49 wekt wrevel: ‘Sinaasappelsap bevat net zoveel suiker als cola en je wordt er net zo dik van.’ Het ontkracht de mythe dat vers geperst sinaasappelsap alleen maar gezond voor je is. Daar houden mensen blijkbaar niet van.

Overdekt fietspad

Katan heeft nóg een boodschap waar veel Nederlanders waarschijnlijk niet op zitten te wachten: ‘Sluit op snelwegen een rijbaan af voor autoverkeer en maak van die baan een overdekt fietspad. Dan ben je ook van de file af.’ Worden mensen niet boos als hij dit voorstelt? ‘Ze zeggen meteen ‘Maar dat kan niet!’ En ze denken erbij ‘Het is een professor, laat ik maar geen lelijke woorden gebruiken.’’
Katan wil mensen ook zeker niet dwingen om te gaan fietsen. Hij verwacht dat ze vanzelf tot het inzicht komen dat het omwille van de gezondheid zo niet verder kan. ‘De problemen van overgewicht hebben een lange incubatietijd. Het duurt even voordat de gevolgen – suikerziekte, gewrichtsproblemen, galstenen en impotentie – zichtbaar worden. Maar die gevolgen komen eraan en dan zijn mensen misschien wel bereid een rijbaan of hun parkeerplek op te offeren. En dan zullen ze de politiek vragen ‘Waar is dat fietspad? Ik wil fietsen!’’

Instinctief voor de auto kiezen

Maar zover is het dus nog niet. Veel mensen zullen voorlopig instinctief voor de auto kiezen, omdat je dan zonder te bewegen ergens heen kunt rijden. ‘De mens is erop gericht om geen enkele calorie te verspillen’, legt Katan uit. ‘Daarom zoeken automobilisten ook eindeloos naar een parkeerplek zo dicht mogelijk bij de ingang van bijvoorbeeld de sportschool. Dan hoeven ze minder te lopen en besparen ze calorieën. Fietsers willen ook energie besparen. Kijk maar naar een veldje waar een fietspad omheen loopt. Dat is een beetje om. Veel fietsers kiezen de kortste weg en rijden over het veldje. Waarom doen ze dat? Omdat afsnijden het gevoel geeft een calorie te besparen.’
Mensen springen niet alleen zuinig met hun energie om, ze doen er ook alles aan om zoveel mogelijk calorieën naar binnen te werken. Katan: ‘In de geschiedenis is hongersnood de norm. Waar leven is, is honger. Geluk is calorieën in voorraad hebben voor magere tijden. Dat is altijd zo geweest.’ Degene die de meeste calorieën wist binnen te halen, bleef leven en kon zich voortplanten. Pas sinds de twintigste eeuw is er in de westerse wereld zoveel voedsel dat we ons over honger geen zorgen meer hoeven maken. Met alle gevolgen van dien. ‘Mensen zijn niet gebouwd om zoveel te eten’, stelt Katan. ‘Wij zijn gemaakt voor slechte omstandigheden. We kunnen beter tegen een val van het balkon – alles groeit gewoon weer aan elkaar vast – dan tegen overgewicht.’

Fietser is onvoorstelbaar efficient

Om het nog erger te maken, worden we ook nog eens heel gemakkelijk dik. In de loop van de evolutie is de mens een superzuinige machine geworden. Met maar een beetje eten houden we het lang vol. ‘De mens is onvoorstelbaar efficiënt. Als je de vergelijking maakt tussen een mens en een auto, dan is de mens super geoptimaliseerd. Een mens heeft veel minder calorieën nodig om van Amsterdam naar Utrecht te komen dan een auto. Een paard en wagen is trouwens ook efficiënter dan welke auto ook.’
De mens heeft dan wel een zeer zuinige motor, om energie te besparen gebruiken we die het liefst zo min mogelijk. De auto is volgens Katan een bijna onweerstaanbare verleiding. Je verplaatst jezelf zonder dat je je eigen vetvoorraadje hoeft aan te spreken. ‘Het broeikaseffect en overgewicht zijn eigenlijk hetzelfde probleem. We verbruiken een kilo benzine om tien gram vet in onze buik op te slaan’, zegt Katan.

Naar het werk fietsen

We kunnen volgens Katan beter ‘de oliën in onze buik’ gebruiken om ons te verplaatsen dan fossiele brandstoffen. ‘Het opvoeren van het energieverbruik kost elke dag veel tijd. Om overgewicht te bestrijden zou iedereen één tot twee uur moeten bewegen op een dag. Maar de tijd wordt steeds schaarser. We willen tijd doorbrengen met onze kinderen, tv kijken en nog veel meer. Om ook nog twee uur te gaan sporten, is voor de meeste mensen niet op te brengen.’ Maar twee uur reistijd voor woon-werkverkeer vinden we geen bezwaar. ‘Als je die twee uur zou fietsen naar je werk, sla je al een flinke deuk in het overgewichtprobleem. Ik blijf terugkomen op de voordelen van fietsen. Als mensen mij vragen wat we tegen overgewicht moeten doen, zeg ik ‘Fietsen.’’
Maar zal dat wel lukken? De evolutie heeft ons immers zo geprogrammeerd om veel te eten en ‘verspilling’ te voorkomen. We hoeven onze driften niet ruim baan te geven, vindt Katan. ‘Je kunt het vergelijken met de seksdrift. Jonge mensen willen ‘het’ de hele tijd wel doen. Maar dat kon vroeger niet, want dan krijg je heel jonge moeders die niet de middelen hebben om een kind op te voeden. Duizenden jaren van beschaving hebben seks gekanaliseerd. Een man mag maar met één vrouw trouwen en moet voor haar en de kinderen zorgen.’

Vetzucht

Op dezelfde manier moet de neiging tot vetzucht in goede banen worden geleid. Katan is ervan overtuigd dat we aan de vooravond van een omslag staan. ‘In Frankrijk zijn in twee dorpen de bewoners en de politici gezamenlijk aan de slag gegaan om overgewicht onder kinderen tegen te gaan. Men zag het probleem en de hele gemeenschap wilde er wat aan doen. Ze schakelden diëtisten in, er werd meer gesport op school en er kwamen fietspaden. Het project was een succes en wordt nu landelijk doorgevoerd.’ Een hoopgevend initiatief, vindt Katan. ‘Mensen zijn niet zo halsstarrig dat ze nooit willen veranderen.’

Categorieën