Verblindende koplampen

‘Die nieuwe auto’s met die enorme lichtbakken voorop, daar val je als fietser toch helemaal bij in het niet met je kleine lichtje?’ Lichtontwerper Ellen de Vries maakt zich grote zorgen over het geweld van LED- autokoplampen. ‘Als het donker wordt verandert het straatbeeld in brede, verlichte banen voor auto’s en schimmige randen voor fietsers.’ Zelf stapt ze nooit op de fiets zonder licht en haar kinderen spreekt ze er tot vervelens toe op aan: ‘Denk je aan je licht? Ze weten: ‘Er liggen altijd reservelichtjes in de la.’

De Vries snapt dat vooral vrouwen zich niet altijd prettig voelen als ze door het donker fietsen, maar zelf weigert ze thuis te blijven. ‘Ik heb voor mezelf bepaald: Niemand zorgt ervoor dat ik ‘s nachts niet naar buiten durf. Dus ik fiets gewoon door het donker. Je wilt ver voor je kunnen zien. Het gaat niet om een bananenschil voor je voeten. Je wilt zien of er verderop iemand in de bosjes zit. Als ik luidruchtige jongens zie fiets ik rustig vijf minuten om.’
De oplossing voor sociale veiligheid is niet alles zoveel mogelijk te verlichten. ‘Uit onderzoek blijkt dat mensen, vooral vrouwen, zich in het donker het prettigst voelen bij een relatief lage lichtfrequentie met weinig contrast zodat je een goed overzicht hebt. Het menselijk oog heeft een grote bandbreedte. We kunnen de zonnekracht zien, maar ook bij 2 lux (meeteenheid voor licht-red.). Vrouwen vinden gelijkmatig warm licht van 1 lux prettig. Dan heb je ook geen grote dreigende schaduwen.’ Het probleem is dat dit subtiele licht wegvalt bij het geweld van onder andere LED-koplampen.

Maar subtiele autokoplampen lijken vooralsnog verre toekomstmuziek. ‘Als het om licht gaat, zijn er veel praktische zaken die je niet kunt veranderen. De automarkt is internationaal, dus je kunt als Nederland niet bepalen dat autolampen niet zo fel mogen schijnen. En je hebt in de openbare ruimte te maken met particulieren die hun voortuin of bedrijf even goed in het zonnetje willen zetten. Reclame en terreinverlichting, dat zijn echte stoorzenders in de nachtelijke omgeving.
Een bak licht trekt de aandacht. Dat is hoe ons brein werkt. Stel je voor dat je aandacht wordt getrokken door een grote lamp op een bouwterrein. De remweg van een auto is paar seconden. In de tijd dat je naar dat bouwterrein kijkt, zie je andere dingen niet.’

LED lijkt een flinke energiebesparing en dus denken mensen dat ze daar niet zuinig mee hoeven te zijn, maar al dat licht heeft ook schadelijke effecten voor mens, dier en planten. ‘Er zijn aanwijzingen dat het verminderd aantal insecten niet alleen te wijten is aan het gebruik van gif, maar ook komt door het veelvuldig gebruik van wit licht. Insecten worden naar dat witte licht getrokken en daar cirkelen ze rond. Misschien dat ze daar uitgeput van raken en niet meer de energie hebben om zich voort te planten.’

De Vries: ‘Verlichte Reclameborden in de nacht zouden verboden moeten worden. Op industrieterreinen staan vaak allerlei lampen op volle kracht te schrijnen. Ik kan er boos om worden dat bijvoorbeeld hier verderop ProRail bij elke deur de hele nacht een lampje laat schijnen. Waarom geen bewegingssensor? Waarom al dat licht als 96% van de mensen slaapt (CBS)? Soms is het argument voor verlichten bij een bewakingscamera dat de camera anders niet ziet wat er gebeurt, maar er zijn standaard camera’s die kleuren juist extra goed zien in het donker. Ik heb dat zelf gezien. Fascinerend is dat.’

De Vries zou graag zien dat het soort licht en de hoeveelheid licht maatwerk wordt. Als ze zelf gevraagd wordt om na te denken over een lichtplan in een straat, bijvoorbeeld, experimenteert ze met verschillende kleuren en sterktes wit licht. De Vries: ‘De stelregel is dat meer licht altijd nog kan. Opschalen is namelijk veel makkelijker dan afschalen. Kijk naar de werking van het oog. Dat is in een oogwenk gewend aan fel licht, maar volledig aan het donker wennen kost twintig minuten.’

De Vries: ‘Ik zou mensen willen oproepen om ongevallen te melden bij de app schademelden. Ik ben namelijk benieuwd of er meer fietsongevallen gebeuren in de avond en nacht en dan wil ik heel graag weten hoe de situatie ter plekke is. Vlak bij mij is bijvoorbeeld een fietspad dat een straat kruist en daar gebeurt regelmatig wat. Het is in de buurt van felle lampen van bedrijven. De gemeente zegt dan: het voldoet aan de normen. Tja, die normen zijn een gemiddelde en houden geen rekening met verblinding.’

Ellen de Vries is zelfstandig lichtontwerper en voorzitter van de Expertgroep Lichthinder NSVV. Ze zou graag zien dat Nederland zorgvuldiger met kunstlicht om zou gaan. 11 van de 24 uur is het donker, maar de stad wordt ontworpen voor daglicht. Er kan zoveel meer met kunstlicht. Licht kan je gerust stellen en de weg wijzen, de ruimte ‘leesbaar’ maken, zodat je in een onbekende omgeving niet als een kip zonder kop rondloopt. Zie hetluxlab.nl voor lichtende voorbeelden.

Laat het donker donker en ontdek hoe mooi de nacht is tijdens de Nacht van de Nacht. De Nacht van de Nacht is een jaarlijks evenement georganiseerd door de Natuur en Milieufederaties. Tijdens de Nacht van de Nacht worden er door het hele land evenementen georganiseerd in het donker. Honderden bedrijven en gemeenten doven lichten van gebouwen en reclameverlichting. Dit jaar wordt de Nacht van de Nacht voor de negentiende keer georganiseerd.