De fiets, de vergeten klimaatkampioen

Het gebeurt niet vaak dat het ledenblad van de Fietsersbond tot The Wall Street Journal doordringt. Maar in 2007 was het dan zover. In een achtergrondstuk – Building a better bike lane – over fietsen dook de klimaatberekening op uit de Vogelvrije Fietser.The Wall Street Journal schreef dat onderzoek van de Fietsersbond had uitgewezen dat we een achtste van onze Kyoto-doelstellingen zouden halen als alle korte autoritjes (korter dan 7,5 kilometer) voortaan per fiets zouden worden gedaan.
Ik was indertijd zelf gaan cijferen omdat ik nergens kon vinden wat de fiets zou kunnen bijdragen aan het voorkomen van de opwarming van de aarde. Om er zeker van te zijn dat mijn berekeningen serieus zouden worden genomen, riep ik de hulp in van deskundigen van het toenmalige Milieu- en Natuurplanbureau en het advies- en onderzoeksbureau CE.
Na enige gereken met de deskundigen was de uitkomst: de fiets kan een besparing opleveren van 2,4 miljoen ton CO2. Natuurlijk, alle korte autoritjes kun je nooit vervangen door fietsritjes. Maar de cijfers geven wel een indicatie wat je zou kunnen bereiken. Maar helaas lukte het niet om politici of beleidsmakers te inspireren met deze cijfers. En er was kritiek: de cijfers waren niet realistisch.

Hans Nijland van het Planbureau voor Leefomgeving die me had geholpen, kwam vervolgens met een aanvullende berekening. Groningen stond daarin centraal. Als iedereen zo fanatiek zou fietsen als de Groningers – ze doen zeker de helft van alle korte ritjes per fiets – zou dat 0.9 miljoen ton CO2 schelen. Dat is de moeite waard als je bedenkt dat het wegverkeer vorig jaar goed was voor 29,3 miljoen ton CO2.
Ook het voorbeeld van Groningen maakte geen indruk. Ik denk dat de meeste mensen niet weten dat Groningen de nationale fietskampioen is. Dat is niet zo gek. Fietsen doe je vooral in je eigen woonplaats en als je niet in Groningen woont, weet je niet wat een goed fietsbeleid voor je kan doen.
In het buitenland is Groningen zo zoetjesaan wel beroemd aan het worden. The Guardian schreef deze zomer tot in detail over Gronings geruzie uit de jaren zeventig over een verkeersplan. Waarom is een Britse krant geïnteresseerd in een kwestie in een Nederlands provinciestadje? Volgens The Guardian biedt het Groningse plan een blauwdruk voor steden wereldwijd die ook fietsstad willen worden.

Het geheim van Groningen is het opdelen van het centrum in vier stukken. Auto’s kunnen alleen via een ringweg van het ene deel naar het andere. De fietser heeft altijd de kortste route. Je bent gek als je het nog met de auto probeert. Het centrum knapte er enorm van op en de fietsers namen de stad over.
Toen het stof eenmaal was neergedaald, leefden de Groningers vervolgens rustig verder in een aangename stad. Maar de buitenwereld laat Groningen niet met rust. ‘Ik wilde al jaren naar Groningen’, vertelde de Amerikaanse filmmaker Clarence Eckerson mij van Streetfilms, die ijvert voor de fiets in de VS. Een van zijn best bekeken filmpjes gaat over fietsstad Groningen. ‘Ik had veel gehoord en gelezen over deze mythische stad met een fietsaandeel van meer dan 50 procent. Ik ging eerst naar Amsterdam. Dat was geweldig en ik dacht dat het niet nog beter kon worden. Maar wat me opviel in Groningen, is de stilte in de stad. In Amsterdam heb je veel auto’s en lawaai. In Groningen is het door al die fietsers en voetgangers veel rustiger. Dat had ik nog nooit meegemaakt.’

Ook de Deense fietsgoeroe Mikael Colville-Andersen roemt Groningen: ‘City planners en verkeersprofessionals komen naar Amsterdam en Kopenhagen om te zien hoe het voor de fiets is geregeld. Maar ze moeten eigenlijk naar Groningen. Daar is het allemaal begonnen in de jaren zeventig. Veel van wat er nu gebeurt om steden fietsvriendelijker te maken, heeft Groningen veel eerder gedaan. Ze hebben een planning tradition. Alleen zijn ze in Groningen, zoals zo vaak in de provincie, te bescheiden over wat er is bereikt. The world should know about Groningen.’

Maar de Groningers begonnen zich eigenlijk een beetje te ergeren aan al dat gefiets. ‘Er ontstond een negatieve stemming, omdat fietsparkeren een probleem werd’, vertelde de Groningse fietsambtenaar Jaap Valkema mij anderhalf jaar geleden. ‘In het weekend is het in het centrum een grote drukte met veel geparkeerde fietsen. Dat leidt tot ergernis. In de gemeenteraad werd de ‘motie Struikelfiets’ aangenomen met daarin de vraag of we niet wat tegen die fietsen konden doen. De fiets wordt altijd geassocieerd met drukte op het fietspad en dat je je fiets nergens kwijt kunt. De afgelopen twee à drie jaar is het wat negatiever.’
Het werd nog erger. ‘We hebben een discussie gehad over een fietsbelasting van tien euro per jaar voor elke inwoner van achttien jaar en ouder. Dat bleek wettelijk niet te kunnen. Je mag wel hondenbelasting heffen, maar fietsbelasting mag niet.’
Gelukkig keerde het tij binnen de gemeente. ‘We hadden toen de Deen Mikael Colville-Andersen hier. Hij heeft hier intern een verhaal gehouden. De boodschap was: jullie zitten op goud, maar jullie willen het niet hebben. Vroeger kregen we voor ons fietsbeleid alleen aandacht van de fietsgekken. Nu meer van mensen als Colville-Andersen die het goed kunnen vertellen.’

De Denen kunnen het zeker goed vertellen. Waar in Nederland vooral wordt gemopperd op wildparkerende en door rood rijdende fietsers koesteren de Denen hun fietsers. Ze begonnen met het plaatsen van telpalen waarop je kunt aflezen hoeveel fietsers er langs fietsen. De boodschap is: beste fietser, we zien je en we zijn blij dat je fietst.
En de Denen venten hun successen en fotogenieke designfietsbruggen goed uit.
In de internationale pers is al een aantal jaren niet Amsterdam, maar Kopenhagen de te volgen fietsstad. Kort voor de vorige klimaattop ging ik naar Kopenhagen om te kijken wat het geheim van de Denen was. ‘We waren in Denemarken altijd in onszelf gekeerd. Ik besloot dat ik een sterke internationale strategie wilde hebben’, zei verkeerswethouder Klaus Bondam. Sommige filmliefhebbers zullen hem misschien nog kennen van zijn rol in de Deense film Festen.
‘We doen aan schaamteloze zelfmarketing’, vertelde de Deense fietsgoeroe Colville-Andersen van de Copenhagenize Design Company mij lachend. Ook hij heeft zijn wortels in de Deense filmwereld. Hij heeft van het Kopenhagens fietsmodel een exportproduct gemaakt dat hij met aanstekelijk enthousiasme in wervende presentaties aan de man brengt. Wie zijn tweets volgt, ziet dat hij de ene dag de Noren wegwijs maakt in modern fietsbeleid en de volgende dag vliegt hij alweer naar Brazilië om daar de mensen minder afhankelijk te maken van gemotoriseerd vervoer.

Op 7 oktober streek hij neer in Luxemburg om de verzamelde Europese verkeersministers toe te spreken over wat je met fietsen zoal kunt bereiken. De informele bijeenkomst ging niet over files, hogesnelheidstreinen, tolwegplannen, of de sjoemelsoftware van Volkswagen. De bewindslieden waren gekomen om alleen maar over fietsen te praten. Misschien was het wel de eerste keer in de geschiedenis van de EU dat zoiets gebeurde. Onze eigen minister Schultz was er ook. Colville-Andersen fietste nog gezellig een stukje met haar op.
Na afloop kwamen de bewindslieden met een Declaration on Cycling as a climate friendly Transport Mode waarin ze de Europese Commissie oproepen om zich met fietsen bezig te houden. Er moet een heuse fietsstrategie komen. De verkeersministers stellen dat de fiets het klimaatvriendelijkste vervoermiddel is. In de Europese steden zijn de helft van alle autoritjes korter dan vijf kilometer. Een afstand die je prima kunt fietsen.

Concrete maatregelen staan er natuurlijk niet in. Maar de fiets is in ieder geval voor de Europese ministers niet langer het exclusieve domein van wielrenners of strijdbare fietsactivisten. De fiets heeft de status verworven van een vervoermiddel, net zoiets als de auto en het OV. Een mooi succes van de fietslobby in Brussel.
En het biedt kansen voor Nederland. De klimaattop in Parijs komt eraan en aansluitend het Nederlands voorzitterschap van de EU. Prachtige gelegenheden om te laten zien dat Nederland een uitontwikkeld klimaatneutraal vervoerssysteem heeft dat je prima in alle Europese steden kunt invoeren.
Wij hebben geleerd de steden geschikt te maken voor de fiets. En de manier waarop we fiets en trein combineren is uniek in de wereld. Vier op de tien treinreizigers komt op de fiets naar het station. En bij aankomst pak je de OV-fiets. Ook al zo’n onopgemerkte Nederlandse kampioen. Het is het enige rendabele deelfietsensysteem ter wereld.

Niet mopperen 
Er is veel bereikt en we kunnen nog veel meer bereiken als alle Nederlandse steden het Groningse fietsniveau halen. Jammer genoeg wordt de fiets vaak als een probleem gezien. Er gaat veel energie zitten in het wegslepen van foutgeparkeerde fietsen. De boodschap die daar van uit gaat, is niet dat de gemeente nou zo blij is dat de burger op de fiets is gekomen. Waarom niet liever grootschalig investeren in goede fietsparkeervoorzieningen? Hetzelfde geldt voor het gemopper over het gedrag van fietsers. Zeker, er zijn roekeloze fietsers. Maar het zou al helpen wanneer fietsers in steden meer ruimte krijgen en niet nodeloos hoeven wachten.
Kortom, het wordt tijd dat we onze fietsers koesteren en trots zijn op hun onvermoeibare gefiets. Niemand gaat fietsen voor een betere wereld. Maar de wereld wordt wel beter van al dat gefiets.