‘Zijn we bereid de tweede fiets weg te doen?’

Hoogleraar Nas: ‘Ik geloof in deelvervoer’

‘Oudere generatie is aan eigen fiets gehecht’

DSC07243-kopie

De Aziatische deelfietsen leidden vorig jaar tot veel weerstand. Toch blijft trendwatcher en hoogleraar Deborah Nas (TU Delft) geloven in deelfietsen. ‘In Delft worden de fietsen van Mobike veel gebruikt. Jongeren staan meer open voor nieuwe diensten.’

Vorige zomer stonden deelfietsen uit Azië ineens in Rotterdam en Amsterdam. Dat leidde tot ergernis. Hoe komt dat?

‘In de media is vooral negatief bericht over de deelfiets. Een begrip als strooifiets zet meteen de toon. Innovaties en vernieuwingen vinden we toch vaak een beetje eng. Begrijp me niet verkeerd: ik wil de problemen die er waren zeker niet bagatelliseren maar als je naar het grotere plaatje kijkt, is het een fantastisch systeem dat veel problemen voor ons kan oplossen. Op de lange termijn zijn er heel veel positieve effecten. Maar er moeten eerst heel veel fietsen komen voor het werkt en mensen er de voordelen van zien.’
‘In Amsterdam speelt nog iets anders. De stad staat helemaal vol met fietsen. Overal je fiets kunnen parkeren wordt gezien als een verworven recht, maar die parkeerplaats is niet jouw privébezit. Als er dan ineens deelfietsen worden geïntroduceerd, ontstaat er concurrentie om de ruimte.’

Waarvoor is de deelfiets eigenlijk een oplossing?

‘Nederland is bijzonder. In andere landen is het doel van deelfietsen om mensen meer te laten fietsen. Wij willen juist minder fietsen. Daarmee bedoel ik dat we minder geparkeerde fietsen willen. Veel mensen hebben een tweede fiets staan. Een goede fiets, en een oude fiets die ze bijvoorbeeld gebruiken om mee naar het treinstation te fietsen. En soms ook nog één op het station in de stad waar ze werken. Als de deelfiets die extra fietsen vervangt, zal dat ruimte vrijmaken.’
‘De vraag is: zijn we bereid de tweede fiets weg te doen? Veel mensen zullen nu nog ‘nee’ zeggen als je ernaar vraagt. Gedragsverandering is altijd weerbarstig. Ik denk dat voor jongeren en studenten een deelfiets interessant en gemakkelijk is. Als je er eenmaal aan gewend bent, is het prettig om een fiets te kunnen pakken wanneer je die nodig hebt, waar je ook bent. De oudere generatie is aan zijn eigen fiets gehecht. Maar jongeren schaffen misschien nooit een tweede fiets aan. En misschien zelfs geen eerste fiets.’
‘Waar niemand het over het heeft is dat de Swapfiets (een abonnement van 13 tot 15 euro per maand op een fiets die je bij pech kunt ‘swappen’ voor een nieuwe, red.) steeds meer gebruikt wordt als tweede fiets voor in de stad waar je werkt. Dan vult die Swapfiets weer de schaarse plekken in de fietsenrekken. Swapfiets is overigens een heel goed concept dat een hele positieve pers heeft gekregen.’

hoogleraar deborah nas over deelfietsen

Wie is Deborah Nas?
Deborah Nas is hoogleraar Strategic design for technology-based innovation aan de TU Delft. Wat houdt dat in? ‘Wat nou als technologie het startpunt is van innovatie? Hoe kan technologie in latente behoeftes voorzien? Hoe gaan nieuwe technieken en innovaties onze wereld veranderen?’, aldus Nas. Zij is parttime hoogleraar en daarnaast actief als adviseur voor bedrijven die zich met technologische innovaties bezighouden en ze is spreker op congressen en events.

De Aziatische deelfiets rijdt niet zo lekker. Hij is klein en trapt zwaar.

‘Dat klopt. Iedereen moet er veilig op kunnen fietsen en de fiets moet hufterproof zijn. Aziaten zijn een stuk kleiner en dan is de kleinere fiets geen bezwaar. Zij hebben zelf vaak geen fiets en dan is de deelfiets prima. Maar hij fietst voor ons niet comfortabel genoeg, omdat wij betere fietsen gewend zijn. Er is ook een cultureel verschil. In China is het voor een vrouw niet netjes om met de benen wijd op de fiets te zitten als je stilstaat. Dus met één voet op een pedaal en aan de andere kanten met je tenen aan de grond. In China is het netter is om beide voeten plat op de grond te zetten. En het is ook zo dat mensen niet gewend zijn om te fietsen en dan wil je het zadel laag hebben om de voeten snel op de grond te kunnen zetten.’

Hoe fietst de Aziatische deelfiets? Bron: www.youtube.com

Obike is uit Nederland verdwenen. In China ontstaan bergen van overtollige deelfietsen. Wordt het nog wat met die deelfietsen?

Deborah Nas kijkt even op haar smartphone voor het laatste nieuws over oBike. ‘Trouble with finances, lees ik. Dat gaat niet goed. Ik denk dat ik mijn borg kwijt ben. Het zou mij niet verbazen als de meeste Aziatische deelfietsbedrijven failliet gaan. Dat hoeft niet natuurlijk. Maar als je die bergen met afgevoerde en opgestapelde fietsen ziet, weet je dat er iets fundamenteel mis gaat. Grote Chinese bedrijven als Alibaba en Tencent hebben er honderden miljoenen in geïnvesteerd. Dat geld wordt gebruikt voor het neerzetten van nieuwe fietsen en voor marketing. Alle focus ligt op het aantrekken van nieuwe klanten. Ze bekommeren zich niet om die enorme hoeveelheid fietsen. Je gelooft je ogen niet als je die enorme bergen fietsen ziet. Daar is veel kapitaal naartoe gevloeid.

vrachtwagen van Mobike, deelfiets
Het onderhouden en distribueren van deelfietsen is een kostbare aangelegenheid. Beeld-auteur: Michiel Slütter

Dit kan niet lang goed gaan. Daarnaast heb ik vraagtekens bij het businessmodel. Een ritje is goedkoop. Maar het is een kostbare operatie; je moet fietsen hebben, ze onderhouden en telkens distribueren. En levert dat nu allemaal wel voldoende op om de kosten te dekken? Dat weten we niet. Het geheel is zwaar verliesgevend, maar misschien is het in sommige steden al wel rendabel. Het lijkt een soort zeepbel. Net als indertijd met de dotcom-bubble. Er zijn toen veel bedrijven failliet gegaan, maar sommige die het hebben overleefd verdienen nu veel geld.’

Wat vindt de Fietsersbond van deelfietsen?

De komst van de eerste deelfietsen in Rotterdam en Amsterdam is volgens de Fietsersbond een wake-up call. De techniek – een app en een slim slot – was er al een tijdje om deelfietsen zonder rekken aan te bieden. Vreemd genoeg zijn gemeenten er toch door verrast. Zij moeten als de wiedeweerga beleid en goede afspraken maken. Er is nu overlast, maar de deelfiets 2.0 heeft zeker potentie. Denk aan al die fietsen die slechts incidenteel gebruikt worden, maar wel veel rekken en stallingen bezet houden. Deelfietsen zouden de druk kunnen verminderen. Maar dan moet het aanbod aantrekkelijk zijn – goed rijdende fietsen – en er moeten goede afspraken komen. De gemeenten zijn nu aan zet.

Meer weten over de standpunten van de Fietsersbond?

Gaat het Alibaba en Tencent misschien eerder om de data dan om de deelfietsen?

‘Er wordt gesteld dat het de aanbieders om de data van de gebruikers zou gaan. Natuurlijk, de data zijn interessant en de investeerders zijn e-commercebedrijven. Iedereen roept heel gemakkelijk dat ze het om de data is te doen. Maar is dat wel zo? We weten niet hoeveel die data waard zijn, en wat haal je daar nou uit? In China heeft iedereen een app van Alibaba, en ze zijn internationaal erg snel aan het uitbreiden. In China en straks in andere landen, weet Alibaba via hun eigen app veel meer van je dan ze via een deelfietsenapp kunnen verzamelen.’

Er is nog maar één Aziatische aanbieder over in Nederland: Mobike. Gaat dit bedrijf het wel redden?

‘De behoefte is er wel degelijk. Ik werk in Delft en zie dat de fietsen van Mobike (onderdeel van de Chinese internetreus Tencent, red.) daar veel gebruikt worden. Mobike pakt het verstandig aan. In elk land zoeken ze een lokale deskundige die veel weet over het fietsbeleid, de regels en de marktomstandigheden. In Nederland hebben ze Ronald Haverman ingehuurd. Een slimme keus, want hij is de man die indertijd OV-fiets heeft bedacht en opgezet. Of het hem wel gaat lukken? Hij is maar één radertje in een groot Chinees bedrijf. Hij moet heel erg zijn best gaan doen. Maar hij heeft een passie voor deelfietsen en wil er – linksom of rechtsom – een succes van maken.

Mobike, deelfiets
Mobike houdt nog stand, in Delft en Rotterdam. Beeld-auteur: Michiel Slütter

Mobike begon in Rotterdam en is vervolgens ook naar Delft gegaan. Een slimme zet. De afstanden zijn niet groot en het is een studentenstad. De jongere generatie staat toch meer open voor nieuwe dingen. Mobike is een handig alternatief voor als je eigen fiets stuk is. En buitenlandse studenten vinden een deelfiets heel normaal. Mobike experimenteert met de prijzen. Het begon met 4,95 euro voor onbeperkt fietsen met eenmalig 5 euro borg. Nu is het 9,90 euro zonder borg.’

Ford en Uber zijn nu ook in de deelfietsen gestapt. Waarom doen ze dat?

‘Voor een deel is het een experiment waar ze van willen leren. En als je er nu niet bij bent, ben je straks te laat. Het is nu nog goedkoop om in te stappen. Het is bijzonder dat Uber Jump (een bedrijf dat elektrische deelfietsen aanbiedt, red.) heeft gekocht. Uber was een platformbedrijf, maar het heeft nu voor het eerst eigen voertuigen gekocht. Ze willen een MaaS-speler worden. MaaS staat voor Mobility as a Service. Dus dat je mobiliteit als een dienst aanbiedt, dat kan OV zijn maar ook een huurauto of een deelfiets. Of zelfs een elektrische step. In San Francisco heb je nu elektrische deelstepjes waarmee je dezelfde problemen ziet als wij hier vorig jaar met fietsen hadden. Binnenkort zien we die stepjes ook in Nederland verschijnen. Iedereen wil een MaaS-speler worden. Deelvervoer is dan een logische stap voor Uber, het maakt Uber niet uit of ze een taxi of een fiets aanbieden. Ze bieden vervoer aan wanneer jij dat nodig hebt.’

Amsterdam is bezig met deelfietsbeleid voor een nieuwe start in 2019. Kan het een succes worden? 

‘De eerste versie van het beleidsplan maakte het niet aantrekkelijk is voor de gebruikers. In de oorspronkelijke versie waren er in het centrum vakken om de 300 meter gepland waarin je een deelfiets mag achterlaten. Daarbuiten is het verboden. Dat is natuurlijk helemaal niet handig als je ergens even snel een boodschap wilt doen. In het ergste geval moet je dan bijna 300 meter lopen om bij de winkel te komen. Dan is het niet interessant. Ik heb de gemeente daarover nog geadviseerd, ik weet niet wat daarvan is overgenomen.’
‘Ik geloof echt in deelvervoer. De techniek wordt robuuster en goedkoper. Jammer genoeg is gamificatie vorig jaar niet ingezet. Dat is een gemiste kans. Gamificatie houdt in dat je met punten gaat werken om gebruikers te belonen voor goed gedrag en te straffen voor slecht gedrag. Je weet precies wie de fiets meeneemt. Als je hem op een goede plek neerzet, krijg je extra punten. Op een verkeerde plek krijg je strafpunten. Als je voldoende punten hebt verdiend, krijg je korting op je fietsritjes. Heb je te weinig punten, dan wordt fietsen erg duur. Dan kan een ritje je 5 euro kosten. Dan filteren de onzorgvuldige gebruikers er zich vanzelf uit.’
‘De deelfietsen kunnen zeker een succes worden. Het is heel jammer dat oBike er zo’n rommeltje van heeft gemaakt. Dat heeft veel kwaad bloed gezet.’

Categorieën