Bakfiets zit bestelbus op de hielen

In Nederland rijden elke dag een miljoen bestelbusjes door onze dorpen en steden; bijna allemaal zijn het vieze dieselbusjes. Terwijl ze maar 12 procent van alle autokilometers uitmaken, zijn ze goed voor maar liefst 24 procent van de stikstof- en 34 procent van de fijnstofuitstoot. En het aantal busjes blijft maar groeien, zegt Susanne Balm, onderzoeker Duurzame Logistiek van de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Onze online aankopen worden met busjes bezorgd, net als de verse groenten en vis voor het restaurant om de hoek, en de cv-monteur komt ook met een busje. De schattingen variëren, maar Balm van de HvA gaat ervan uit dat een derde van de zendingen in de stad kan worden overgenomen door zogenaamd klein elektrisch vervoer en transportfietsen.

In percentages stelt het allemaal nog niet veel voor. De HvA gaat op basis van een steekproef in de binnenstad van Amsterdam uit van ongeveer 1 procent vervoer per bakfiets. Toch is volgens Balm de aandacht van DHL, PostNL en Albert Heijn voor transportfietsen meer dan alleen groene marketing. ‘Het is serieus. Ze ontwikkelen mee aan de voertuigen. Dat doe je niet als je een voertuig alleen gebruikt als blikvanger.’ Op de achtergrond speelt dat veel bedrijven en overheden in 2015 de Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek tekenden waarin ze plechtig beloofden om in 2025 steden uitstootvrij te bevoorraden. Dan kun je niet om de fiets heen.
Maar het gaat niet alleen om het milieu. DHL kiest voor fietsen omdat ze efficiënter zijn en meer pakketjes kunnen bezorgen op een dag. Marijn Slabbekoorn van DHL: ‘Er is steeds minder ruimte in steden. De fiets is nu eenmaal sneller in dichtbevolkt gebied.’

De vraag is of dat geldt voor alle markten en partijen. Drie jaar geleden maakte ontwerper Jort Nijhuis voor PostNL een slimme aanhanger met een elektromotor voor achter de stadsfiets. Zijn cargotrailer was heel wendbaar en kon veel meenemen: ideaal voor de pakkettenmarkt in nauwe binnenstadstraatjes. Nijhuis: ‘Het was heel lastig rendabel te krijgen. In mijn cargotrailer konden we 2 kuub meenemen, maar een bus neemt vijf à zes keer zoveel mee.’ En als je dan maar weinig distributiepunten hebt aan de rand van de stad, is het efficiënter een bus één keer door de binnenstad te laten rijden dan meerdere keren een fietser. De prijs van een pakket, 6,50 euro, bleek simpelweg te weinig. DHL ontvangt meer per pakketje. En dan is de fiets sneller rendabel.

Misschien kwam Jorts karretje te vroeg. Want anno 2017 is de wereld veranderd, zegt Hanne Kluck, woordvoerder van PostNL, zonder in te gaan op prijzen en aantallen: ‘Er wordt veel meer online geshopt. Destijds hadden we ook geen fietslocaties in de stad. Toen gebruikten we locaties aan de rand van de stad om daar pakketten over te laden.’
Het werken met transportfietsen betekent volgens de HvA vooral dat je de organisatie van de logistiek moet aanpassen. Voor pakkettenpost moet je bijvoorbeeld extra overslagpunten in de stad opzetten. PostNL doet dat nu in Amsterdam met fietsoverslagpunten. DHL gebruikt in Amsterdam de vrachtfietsen in combinatie met een vrachtboot in de grachten. En ook de samenwerkende fietskoeriers hebben hun eigen logistieke slimmigheden.

Balm vindt dat gemeenten de helpende hand moeten bieden bij het opzetten van die overslagpunten, city hubs of micro hubs in jargon. ‘Een hub aan de rand van de stad is bedoeld om lading te bundelen, maar je ziet dat voor elektrische voertuigen het volume te groot wordt. Je hebt dus meer plekken nodig om te reloaden.’ Maar plekken in de stad zijn kostbaar. ‘Wij zeggen tegen gemeenten: beschouw die ruimte niet als vastgoed, maar als infrastructuur. Voor het openbaar vervoer stelt de overheid ook P&R-terreinen beschikbaar; zorg dan ook dat deze goederenstromen kunnen functioneren. Een goed voorbeeld vind ik wat Utrecht nu doet voor de City Service Bike.’
En gemeenten kunnen nog veel meer doen. ‘In Amsterdam en Utrecht zijn milieuzones voor oude diesels. Dat heeft meteen effect. Ook helpt het om de maximumsnelheid overal terug te brengen naar 30 per uur.’ Bij een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur kunnen bakfietsen en elektrische voertuigen gewoon mee met ander verkeer op de weg. Dat is goed voor de concurrentiepositie van transportfietsen en elektrische voertuigen. Balm: ‘Verder moet er meer ruimte komen voor dit soort voertuigen. Ja, laad- en losplaatsen voor de fiets! Nu is er vaak frustratie over voertuigen op de stoep of op parkeerplekken. Het zou goed zijn als er aparte plekken komen.’

In Utrecht wordt al geëxperimenteerd met een city hub. DHL laat daar Cubicycles rondrijden, een vierwielige transportfiets uit Zweden. Bijzonder is dat er een speciale fietscontainer op past met de maten van een europallet, waarmee 125 kilo kan worden meegenomen.
Die containers kunnen snel omgewisseld worden. Een DHL-truck met vier containers op een aanhanger rijdt naar de Jaarbeurs aan de rand van het centrum, waar DHL een eigen hub heeft gekregen. Twee containers gaan mee met een bus. De andere twee containers worden overgeladen op Cubicycles om de pakketjes te bezorgen. Als de container leeg is, fietsen ze terug naar de Jaarbeurs voor een nieuwe lading. Marijn Slabbekoorn van DHL: ‘We kunnen zo gemakkelijk meerdere transporten met één fiets doen.’

Niet iedereen is er overigens van overtuigd dat de fietscontainer net zo’n revolutie teweeg kan brengen als de zeecontainer. Marieke Snoek van Fietskoeriers.nl vindt het maar onhandig. ‘Zo’n grote fiets lijkt me te langzaam. En dan zo weinig laadvermogen. Wij nemen gewoon 150 kilo mee op de Bullitt (tweewielige bakfiets, red.). We hebben eigen bakken, eigen hubs en een eigen systeem van herladen, maar dan eenvoudiger en flexibeler.’
Transportfietspionier en -onderzoeker Jos Sluijsmans uit Nijmegen verwacht juist heel veel van de fietscontainer: ‘We gaan eigenlijk een nieuwe fase in. Dit concept biedt zo veel mogelijkheden ‒ je kunt containers van de vrachtwagen aan de rand van de stad overladen op fietsen, ook van boten op de fiets, zoals in Amsterdam en Göteborg gebeurt. En je kunt ook containers uit de stad weer ophalen met retourlading. Neem bijvoorbeeld een bloemenzaak. Nu maakt de bloemist de bestellingen klaar, zet alles in een busje en brengt ze rond. Maar als je een bestelling kunt klaarmaken voor een fietscontainer, kun je sneller leveren. Is de container vol, bel je een fietskoerier die hem op te fiets zet en gaat rijden terwijl de bloemist verder gaat met de bestellingen voor de volgende container.’