Kan een slimme fiets valpartijen voorkomen?

Bosch kondigde deze zomer trots aan dat dit jaar e-bikes met ABS op de markt komen. ABS zit al tientallen jaren op auto’s en voorkomt dat je wielen blokkeren als je heel hard remt. Belangrijk, want blokkerende wielen maken een auto onbestuurbaar.

Nu claimt Accident Research Division van Bosch dat met e-bikes met ABS het aantal e-bike-ongelukken ook met een kwart daalt. Zou het? De meeste ongelukken op de fiets zijn ‘enkelvoudige’ fietsongevallen, ongelukken in je eentje, die weinig met hard fietsen en hard remmen te maken hebben. Oudere fietsers vallen omdat ze een paaltje over het hoofd zien, van de weg af raken omdat ze schrikken van een tegenligger, of simpelweg hun evenwicht verliezen bij het op- of afstappen. De vraag is dan wel of fietsers wat aan ABS hebben.

‘Op zich is het verbeteren van remmen een goede zaak. Zeker op e-bikes en speed pedelecs’, zegt Divera Twisk, dé fietsveiligheidsexpert van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV). Maar bij de kwart minder e-bike-ongelukken die Bosch claimt, heeft ze twijfels. ‘Hun schattingen zijn gebaseerd op alle ongevallen waarbij niet goed geremd werd. Maar het lijkt me wel een overschatting om te veronderstellen dat bij ‘correct remmen’ al die ongevallen niet gebeurd zouden zijn.’
Kees Bakker, de technische man van de Fietsersbond, gelooft niet zo in ABS. ‘Het lijkt me vooral goed voor de speed pedelec-rijder die een noodstop moet maken. Misschien ook voor ouderen. Er is wel een máár: je moet het harde remmen met je lichaam opvangen. Je moet je goed schrap kunt zetten. Ik ben wel benieuwd hoe het in de praktijk werkt. Goed remmen is één, maar veel ongelukken gebeuren als mensen plotseling moeten afstappen. Dan lost ABS niks op.’

Juist voor die valpartijen bij het op- en afstappen is er iets bedacht: de SOfiets. Een elektrische fiets van ontwerpbureau Indes uit Enschede. Een automatisch zakkend en stijgend fietszadel is het meest in het oog springende onderdeel. Helaas is het bij een prototype gebleven. ‘Fietsfabrikanten willen er niet in investeren’, zegt Maurice Tak van Indes.
Potentiële klanten zijn er wel. Er stonden meteen mensen bij Indes op de stoep na een artikel in de lokale krant Tubantia. ‘Bij het revalidatiecentrum Roessingh hebben ze een lijstje van mensen die de fiets willen hebben. Maar dat zijn er misschien twintig, terwijl je op z’n minst 1000 geïnteresseerden moet hebben.’
Helemaal nieuw is het automatische zadel niet. Voor mountainbikes is er de dropper seat post, een zadelpen met een gasveer, die met een knopje hoger of lager is te zetten, maar dan moet de berijder wel uit het zadel. Tak: ‘Het grote verschil met ons zadel is dat de gebruiker op de SOfiets niks hoeft te doen. Want een oudere wil niet uit het zadel. Ook wilden we niet dat de gebruiker moet nadenken over een knopje.’ Om het op de markt te brengen zou het zadelmechanisme nog verder doorontwikkeld moeten worden. Tak blijft optimistisch: ‘We denken dat het er ooit van gaat komen.’

Als je bedrijven uit de fietsindustrie vraagt of ze met veiligheid bezig zijn, is het antwoord uiteraard: ja. ‘Veiligheid, daar zijn we continu mee bezig’, verzekert Marc van Rooij, president van Shimano Europe. Shimano is net als Bosch een grote onderdelenleverancier. En net als Bosch gelooft Shimano in ABS. ‘We hebben iets in de pipeline.’ Van Rooij heeft daarnaast hoge verwachtingen van de slimme fiets van TNO. De TNO-fiets heeft een systeem dat via trillingen in handvat of zadel waarschuwt voor tegenliggers of paaltjes.
Shimano begint met innovaties altijd bij de topmodellen. ‘Een innovatie wordt eerst in het hoge, duurdere segment geïntroduceerd en daarna in de lagere segmenten. We beginnen met de high end mountainbikes en wegracefietsen. Ja, je kunt het vergelijken met de Formule 1. Daar worden ook eerst innovaties toegepast die later in de reguliere auto’s terugkomen. We hebben vorig jaar de adjustable seat post geïntroduceerd voor mountainbikes. Als de techniek er eenmaal is, is het niet zo ingewikkeld om dat toe te passen op een reguliere fiets. Dus ik ben wel vrij zeker dat het gaat gebeuren.’

Een andere vinding om brokken te voorkomen is de steer assist van de TU Delft. In 2013 maakten Nick Appelman en Arend Schwab de eerste versie van de steer assist stability control, de stuurhulp. Ontstaan als bijproduct van fundamenteel onderzoek naar hoe het komt dat een rijdende fiets overeind blijft. De stuurhulp zit verborgen in een elektromotortje rond de stuurpen, die helpt de fietser overeind te blijven bij lage snelheden. Het stuur op een fiets doet namelijk twee dingen: sturen waar je naar toe wilt en overeind blijven.

Dat laatste, overeind blijven, doe je door te sturen in de richting waarin de fiets dreigt te vallen. Als een fiets enige snelheid heeft (ongeveer 15 kilometer per uur) zijn de meeste fietsen ‘zelfstabiel’; ze vallen niet om. Maar bij lagere snelheden ligt dat anders en helpt de stuurhulp om overeind te blijven. Dit apparaatje is bedacht voor ouderen of mensen met geringe spierkracht.

Hoe staat het ermee? ‘Goed’, roept Schwab meteen. ‘Samen met Koninklijke Gazelle ontwikkelen we het prototype nu verder tot marktproduct.’ Vorig jaar won Schwab de Sport Innovatie Prijs. Met het prijzengeld kon hij een tweede prototype maken dat getest is door fietsers. ‘Objectief werkt het nu goed, maar ongeveer de helft van de mensen vond het niet prettig. Dat gaan we verder verbeteren. Eigenlijk was het niet zo moeilijk om de fietsindustrie erbij te betrekken. Bij Koninklijke Gazelle gebeuren heel innovatieve dingen en ze hebben een grote researchafdeling.’
Jammer genoeg hebben ze ook een marketingafdeling die alle contact afhoudt en ‘geen uitspraken wil doen over dit project’.