‘Fietsers onderschatten hoeveel stress zij kunnen veroorzaken’
Minder ervaren of kwetsbare fietsers wagen zich niet meer op drukke fietspaden. Wat kunnen we daaraan doen? ‘Het zou helpen als je ziet dat je niet zo netjes fietst als je zelf dacht’, zegt hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange.
Het is druk op het fietspad. Fijn dat zoveel mensen voor de fiets kiezen. Maar al die gehaaste en soms snel rijdende fietsers kunnen intimiderend overkomen. ‘Op sommige plekken wordt het zo druk dat we merken dat bijvoorbeeld ouderen en expats die plekken gaan vermijden’, zegt de Utrechtse verkeerswethouder Lot van Hooijdonk (GroenLinks) in Binnenlands Bestuur.
Hoe kunnen we dit oplossen? De Fietsersbond pleit in de Fietsvisie 2040 voor drie netwerken waarmee conflicten tussen fietsers tot het verleden behoren. Een rustig netwerk voor kwetsbare fietsers, een hoofdnet voor de fiets en een routenetwerk speciaal voor zware en snelle fietsen.
Maar die drie netwerken zijn niet ineens aangelegd. Wat kunnen we nu al doen om het fietsen voor iedereen prettig te houden? We vroegen het Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de VU. Hij is adviseur voor de Sire-campagne #doeslief. Doel van de campagne is dat we wat aardiger tegen elkaar doen.
Waarom gedragen mensen zich slecht in het verkeer?
‘Mensen onderschatten stelselmatig het effect van hun gedrag op andere mensen. Neem bumperkleven. Automobilisten zijn zich er niet van bewust dat het intimiderend is. Anonimiteit speelt daarbij ook een rol. Het is toch anders wanneer je mensen in de ogen kijkt. Als mensen echt zouden weten wat het effect is van bumperkleven, zijn ze eerder bereid hun gedrag aan te passen. Zelf heb ik ook onderschat wat mijn gedrag met anderen doet. Ik werd op de fiets – samen met andere fietsers – gesneden door een auto. Ik gaf een tikje op het dak van de auto. De bestuurder schrok daar enorm van en werd heel erg boos. Het was voor hem een stressvolle situatie om daar te rijden met allemaal fietsers om hem heen. Als dan iemand ineens op het dak tikt, heeft dat veel impact. Dat had ik onderschat. Ik zal zoiets nooit meer doen.’
Zijn fietsers zich onvriendelijker gaan gedragen?
‘De laatste twee, drie decennia is de urbanisatie sterk toegenomen. Het is dus zeker drukker geworden. Het fietsverkeer is heel interessant: het is drukte in combinatie met anonimiteit. Ik woon in Amsterdam. Daar is het echt drukker, maar ik fiets ook veel in andere steden. En daar zie je hetzelfde. Veel regels zijn niet meer zo duidelijk. Er zijn regels waar je je aan zou moeten houden maar waar je nooit een bekeuring voor krijgt. Je mag niet op de stoep fietsen. Maar het wordt informeel wel geaccepteerd. Je ziet dat mensen er gemakkelijk mee omgaan. Spookrijden op het fietspad is ook zoiets. Het geeft heel veel onrust bij andere fietsers. Ik heb het ook wel eens gedaan. Omdat het net even handiger uitkomt. De kans dat je daarvoor een boete krijgt is erg klein. Je krijgt hoogstens een waarschuwing. En het is anoniem. Maar zou je zoiets ook in je eigen buurt doen?’
Ik denk dat de meeste fietsers wel eens regels overtreden. Zo fietste ik laatst gedachteloos het laatste stukje over de stoep naar de winkel waar ik moest zijn. Een vrouw die daar liep, schrok ervan en sprak mij er terecht op aan.
‘Dat is een mooi voorbeeld van het onderschattingseffect. Je denkt dat het niet zoveel kwaad kan. Een bejaarde buurtgenote van mij schrikt elke keer van fietsers op de stoep. Zij voelt zich heel kwetsbaar, door een klein tikje kan ze ten val komen en iets breken. Fietsers onderschatten hoeveel stress zij bij anderen kunnen veroorzaken, zelfs met kleine overtredingen.’
En wat doet snelheid met mensen?
‘Ik maak weer een vergelijking met het autoverkeer. Automobilisten kunnen heel fel reageren op een kleine fout van een ander. Zelfs als die ander er misschien helemaal niks aan kan doen. Mensen worden zo boos omdat er veel op het spel staat. De gevolgen kunnen groot zijn: het kan over leven en dood gaan. Bij hard rijdende fietsers is het net zo. Als je heel hard fietst, kun je hard vallen. Omdat de gevolgen van een valpartij ernstig zijn, kunnen snelle fietsers van schrik boos reageren op een klein foutje van een ander. Verschillende snelheden zorgen überhaupt voor veel onrust op het fietspad. Sommigen gaan heel hard en anderen heel langzaam. Al kunnen sommige fietsers gewoonweg niet langzaam rijden. Die moeten altijd stevig doortrappen.’
Wat kunnen we – in afwachting van meer ruimte voor fietsers – doen om het fietsen voor iedereen aangenamer te maken?
‘Het klinkt een beetje flauw, maar vertrek op tijd van huis zodat je niet hoeft te haasten om bijvoorbeeld de trein te halen. Op tijd vertrekken is nu belangrijker dan ooit. Hou rekening met oponthoud. Misschien is er een wegopbreking die extra tijd kost. Zorg dat je tijd hebt om dat soort tegenvallers op te vangen. Dat geeft rust. Dan krijg je minder variatie in snelheid waar andere fietsers zoveel last van hebben.
Ik kan het beste spreken over de stad waar ik woon. Ik heb niet het gevoel dat het fietsen veilig is in Amsterdam. Ik heb de indruk dat de snelheidsverschillen op het fietspad enorm zijn toegenomen. Ik sta ervan te kijken hoe hard die grote bakfietsen gaan. En dan heb je ook nog die maaltijdbezorgers.
Ik denk dat we een publiciteitscampagne op moeten zetten. Mensen voelen een morele superioriteit. Ze denken al snel: ik ben een heer in het verkeer. Het zou helpen als je ziet dat je niet zo netjes fietst als je zelf dacht. Er kan veel gewonnen worden met bewustwording. Denk na over hoe jouw gehaaste fietsgedrag invloed heeft op bijvoorbeeld een bejaarde man of vrouw. Meestal hebben fietsers niet eens door hoe ernstig het is. Ze flitsen langs een voetganger en zien niet wat de gevolgen zijn. Je krijgt geen gezichtsfeedback van degene die zo is geschrokken want je bent alweer verder gefietst. Alle omstandigheden om ervan te leren, werken dan tegen.
En denk ook aan de buschauffeurs die schrikken van fietsers die net voor de bus langs schieten. In fietssteden als Amsterdam en Groningen is buschauffeur is één van de beroepen met de grootste stress.
Tenslotte wil ik ervoor pleiten om na te denken over alternatieve routes. Waarom zou je altijd per se de kortste route moeten nemen waar heel veel mensen op dezelfde plek zijn? Ik rij bijvoorbeeld liever langs de grachten. Het kost iets meer tijd, maar het is veel rustiger.’
Een lijst met medewerkers
Word lid van de Fietsersbond
Steun de belangenbehartiger van fietsend Nederland en ontvang heel veel voordeel!